احمد پاکتچی

شیعیان از دیرباز در بومهای مختلف جهان اسلام زندگی می کرده، و حلقه های درس و بحث علمی هم داشته اند. گاه این حلقه های درس در امتداد زمان توسعه می یافته، و به پایگیری زنجیره های استاد و شاگردی می انجامیده، و تعالیمی را پدید می آورده که نسل اندر نسل منتقل می شده است. بدین سان، حوزه هایی علمی پدید می آمده که گاه مدتی طولانی استمرار داشته، و مکاتبی متمایز و شاخص را در خود جای می داده است؛ مکاتبی که بسیارشان هم اکنون کمتر شناخته شده اند. برخی از این حوزه های علمی مشهور، و بر جریانهای فرهنگی جهان تشیع بسی اثرگذار بوده اند؛ آن سان که در باره کوفه و قم چنین می توان گفت. به نظر می رسد جایگاه برجسته این قبیل حوزه ها سبب شده است عالمان نسلهای بعد و نیز، محققان معاصر در تحلیلهای خویش از تاریخ علوم و معارف شیعی، کمتر به حوزه های دیگر توجه کنند و کارکرد آنها را بجویند. بناست که در این مطالعه، با مروری بر مهمترین بومهای شیعه نشین در جهان اسلام، حوزه های فرعی و کم شناخته فرهنگ شیعی، گرایشهای فکری غالب در هر یک، و شخصیتهای اثرگذار در هر بوم را بازشناسیم. این کوشش، مدخلی خواهد بود برای شناخت مکاتب فکری کم شناخته شیعی، امتداد تاریخی هر یک، و البته آموزه های متمایزی که هر یک داشته اند.

تاریخ تشیع, مکاتب بومی, تاریخ کلام شیعه, قم, نجف, بصره, واسط, حلب, طرابلس, بلاد جزیره