مهرداد مولایی - دانشجوی دکترای زبان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان
الهام صانعی - کارشناسی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی
سحر نجارزادگان - دکتری تخصصی آموزش زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی

تحلیل گفتمان ادبی یکی از رویکردهای نقد و زبان شناسی معاصر است که از گذر تحلیل آثار ادبی تلاش می کند دریچه جدیدی در فهم متون ادبی گشوده و زیبایی های نهفته متن را آشکار کرده و تاثیر آن را در برانگیختن احساسات مخاطب، مورد مطالعه قرار دهد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل گفتمان پندناپذیری در غزلیات عاشقانه دو شاعر نامدار (سعدی و حافظ) به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. سعدی و حافظ هر دو پندناپذیرند و آنچه موجب پیدایی این گفتمان در غزلیات آنان شده است، کلان گفتمان عقل و عشق است. عقل و عشق در تضادی همیشگی در شعر آنان حضور دارد؛ گاه به صورت مستقیم و گاه در لابلای گفتمان های دیگر خود را می نمایند. نتایج نشان می دهد در غزلیات سعدی و حافظ، برتری از آن عشق است و همین موجب گردیده این دو شاعر در غزل خود پندناپذیر جلوه گر شوند. گفتمان های مرتبط دیگری نیز در این راستا بررسی شده که نتایج بیانگر این است که از نظر تعداد تکراری و بسامد، سعدی بیشتر از حافظ از این مفاهیم استفاده کرده است. ولی از نظر تنوع، حافظ برتری دارد. ضمن اینکه از نظر تصویرسازی هم حافظ بیشتر از این واژگان کمک گرفته است. سعدی و حافظ در این بررسی به جای پند و اندرز دادن مخاطب، خود از آن دوری کرده، از ناصح و مشفق تقاضا می کند که دیگر آنان را پند ندهند زیرا گرفتار درد بی درمان جنون عشق اند که با آب عقل به یک جوی نرود و نصیحت را که خود از آبشخور عقل مایه می گیرد، نرسد که بر آنان کارگر افتد. در مجموع دستاورد نوشتار حاضر استخراج و تحلیل نمونه ابیاتی است که در آن ها سعدی و حافظ در راستای اخلاق بر پایه عشق و دوستی، به صراحت از هرگونه خردورزی و نصیحت پذیری و پندشنوی رویگردان اند.

تحلیل گفتمان، پندناپذیری، عشق، عقل، سعدی، حافظ