رضا طاهرخانی - کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان

در حقوق ایران، شرط عدم مسئولیت به توافق بین مسئول و زیان دیده احتمالی آینده تعبیر شده است که به موجب آن مسئول از پرداخت خسارت معاف می شود. در این توافق یکی از طرفین قرارداد، قبول می کند که طرف دیگر مسئول خسارتی که احتمالا به او وارد خواهد کرد، نمی باشد و زیان بیننده احتمالی قبل از ایجاد خسارت، حق مطالبه جبران آن را از خود سلب می کند. شرط عدم مسئولیت دربرابر آسیب به تمامیت جسمانی، با توجه به سابقه فقهی موضوع و شرایط صحت شرط و متابعت قانون از موازین فقهی در زمینه شروط ضمن عقد، شرطی است نامشروع و غیر قانونی، در نتیجه باطل شناخته می شود. می توان گفت شرط عدم مسئولیت در مصادیقی که مسئولیت ناشی از آسیب های بدنی باشد و یا به حقوق مربوط به شخصیت و شرافت اشخاص لطمه وارد می کند، نامشروع و مغایر با نظم عمومی و اخلاق شمرده می شود. در خصوص شرط عدم مسئولیت در صورت نقض اساسی عقد نیز به نظر می رسد جبران خسارت و مسئولیت ناشی از اجرا نشدن تعهد، اثر و موضوع اصلی عقد نمی باشد تا عقد بدون آن تحقق نیابد بلکه اثر و موضوعی است فرعی که سلب آن تاثیری در ماهیت و موضوع اصلی عقد ندارد؛ لذا شرط عدم مسئولیت اصولا مخالف با مقتضای ذات عقد نیست. تنها شرط عدم مسئولیت ناشی از انجام ندادن تعهد با توافق طرفین عقد از متعهد سلب می شود و بقیه آثار عقد به اعتبار خود باقی می ماند. بنابراین در فقه و حقوق ایران، در زمینه خاص باید هدف و منظور اصلی از عقد، در خصوص اعتبار شرط عدم مسئولیت اظهار نظر کرد. اگر شرط عدم مسئولیت با هدف و منظور اصلی عقد مخالف باشد، باطل و مبطل عقد است. در غیر این صورت معتبر شناخته می شود. همچنین شرط عدم مسئولیت در صورت تدلیس نمی تواند موثر باشد، زیرا هرگاه از شخصی عملی صادر گردد که باعث فریب خوردن شخص دیگر بشود و از این رهگذر ضرر و زیانی متوجه او گردد، شخص نخست به موجب این قاعده ضامن است و باید از عهده خسارت وارده بر آید.

شرط عدم مسئولیت، خسارت به تمامیت جسمانی،ضرر و زیان