سجاد هجری - کارشناس ارشد تاریخ علم، پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران
نصرالله پورمحمدی املشی - استاد، گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین
عبدالرفیع رحیمی - دانشیار، گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

پرسش از عامل های گوناگونی جسمانی و روحانی دسته های مردم پیشینه ای کهن دارد و سراغ آن را در جهان باستان می توان گرفت. در کتاب های طبی و نیز جغرافیایی-تاریخی جهان اسلام نیز بدین پرسش پرداخته شده و عامل های طبیعی-جغرافیایی گوناگونی مساکن/خاک ها، میاه/آب ها و اهویه/هواها و دوری و نزدیکی خورشید و زاویه تابش آن در ویژگی های خلقی و خلقی مردم تاثیرگذار دانسته و علت گوناگونی آن ها در میان مردم شمرده شده است و در این میان هوا ویژه ترست که در کتاب های طبی بیش تر در بحث «سته ضروریه» حفظ الصحه از آن سخن رفته است. این نوشتار پس از پژوهش کوتاه این عامل ها در برخی از میراث مکتوب کهن و میانه جهان اسلام، به بررسی ویژگی های خلقی و خلقی مردم بغداد، پایتخت علمی، فرهنگی و سیاسی جهان اسلام در سده هایی دراز (از پدیداری تا سقوط) در نسبت سرزمین شان در برخی آثار تاریخی-جغرافیایی آن قرن ها می پردازد. آشکارا اندیشمندان و دانشمندان جهان اسلام بی آن که دچار جبر جغرافیایی شوند، گوناگونی مردمان را با عامل های طبیعی-جغرفیایی یادشده تبیین کرده اند.

اختلاف مردم, اقلیم چهارم, اهویه, بغداد, مساکن, میاه, ویژگی جسمی و روحی