محمد معصومی - دفتر پژوهشهای فلسفی فارابی

نخستین رساله ای که در نقد نظریه داروین، به فارسی نوشته و در سال ۱۲۹۸ق منتشر شد، نیچریه سید جمال الدین اسدآبادی است. رساله ای دیگر نیز در سال ۱۲۹۹ق با عنوان آیات بینات به قلم آیت الله محمدحسین شهرستانی به فارسی نوشته شده است. سپس کتاب مفصل آیت الله محمدرضا نجفی اصفهانی، که در سال ۱۳۳۱ق و با عنوان نقد فلسفه دارون منتشر شده است، ظاهرا سومین اثر مطالعه شده در بررسی نظریه داروین است. مرآت العقل اثری در علم به فارسی است که در سال ۱۳۳۰ق به قلم آیت الله محمد علی سنقری حائری (۱۲۹۳-۱۳۷۸ق) از علمای برجسته کربلا نوشته شده است. وی در جلد اول که شامل یک دیباچه و سه مقاله است، به اشکالات و تناقضات «مادیین» (ماده گرایان) می پردازد و با روش فلسفی-کلامی آنها را نقد می کند و سپس در مقاله سوم زیر عنوان «ابطال نوامیس اربع» به چهار محور اصلی نظریه داروین اشاره می کند و به زعم خود فساد هر یک را برمی شمارد. ادعا این است که با وجود این کتاب که به فارسی و در ۱۳۳۰ق نوشته شده است، می توان فصل نوینی را در مطالعات تاریخ علم دوران قاجار گشود.

داروین, مرآت العقل, محمد علی سنقری حائری