فهیم السادات سید سالکی - دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
معصومعلی پنجه - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
یونس فرهمند - دانشیارگروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

در سده­ های میانه­ اسلامی شهر مقدس مکه  شاهد شکل­ گیری پدیده دینی و اجتماعی «مجاورت» بود. شماری از علمای مسلمان که به قصد حج­ به مکه می ­آمدند، به­ طور موقتی یا دائمی در این شهر اقامت می­ گزیدند و مجاوران نامیده می­ شدند. بسیاری از این عالمان مجاور اهل سرزمین­ های شرقی، ماوراءالنهر، ایران و عراق بودند. در این مقاله با بهره ­گیری از منابع اصیل، به­ ویژه تواریخ محلی و تراجم ­نامه ­ها،  سهم این عالمان مشرقی در حیات فرهنگی و اجتماعی مکه بررسی شده ­است. این عالمان که  غالبا به هدف دانش ­اندوزی به مکه می ­آمدند، به ­تدریج به بخشی از جامعه مکه بدل می­ شدند و در حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی آن نقش ایفاء می­ کردند. بنابر داده ­های منابع بیشتر مجاوران مکه اهل عراق و ایران بودند. مجاوران شرقی در  رشد و گسترش فعالیت ­های علمی در شهر مکه سهم بسیاری داشتند. حضور این عالمان مسجدالحرام را به یکی از مهم­ترین مراکز علمی در سده ­­های میانه بدل ساخت.

مجاورت مکه, علمای مجاور, مجاوران شرقی, مجاوران ایرانی, مجاوران عراقی