سید هاشم آقاجری - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
مهدی احمدی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
داریوش رحمانیان - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران

مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز از۱۲۶۶ق/۱۸۵۰م شروع شد به­گونه­ای که هر ساله چندین هزار نفر کشور را ترک می­کردند و در کارخانه ها، صنایع نفت، مزارع و اسکله ها در بدترین شرایط مشغول به کار می­شدند. یکی از مهمترین مسائلی که این مهاجران به محض ورود به قفقاز با آن مواجه شدند مساله چگونگی سکونت و شرایط آن بود. براین اساس هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی وضعیت مسکن کارگران ایرانی در قفقاز است. مقاله پیش­رو با رویکرد تاریخ از پایین و با الهام گرفتن از «ادوارد پالمر تامپسون»(۱۹۲۴-۱۹۹۳م) درصدد پاسخ به این پرسش است که کارگران مهاجر ایرانی در قفقاز چه نوع سکونتگاه­هایی انتخاب می­کردند و این امر تحت تاثیر چه مولفه­هایی بود؟ نتیجه مطالعات نشان می­دهد، کارگران در قفقاز از سه نوع سکونت یعنی سکونت در محل کار، سکونتگاه­های اجاره­ای و ساختمان­های خوابگاهی برخوردار بودند. با توجه به دستمزد پایین کارگران ایرانی(بین ۱۲ تا ۲۱ روبل در ماه) بیشتر آنان فاقد استطاعت مالی لازم برای سکونت در ساختمان­های خوابگاهی بودند.به همین دلیل برخی از کارگران مزارع و باغ­ها در محل کارشان سکونت داشتند و عده­ قابل توجهی از کارگران صنعت نفت و کارخانه­ها، کلبه­ها، زیرزمین­ها و دخمه­هایی در حاشیه شهرها اجاره کرده و به صورت دسته­جمعی در آن زندگی می­کردند.

مسکن, اشتغال, کارگران ایرانی, قفقاز, دستمزد