بهمن زارعی - دانشجوی دکتری پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
سید صدرالدین موسوی - هیات علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

انقلاب مشروطه یکی از اتفاق­های مهم تاریخ معاصر ایران است که تاثیرات چشم­گیری در مناسبات سیاسی و اجتماعی رقم زده و تحولات عینی و ذهنی مهمی به دنبال داشته است. در این انقلاب نخبگان اعم از روشنفکران و علما نقش تعیین­کننده­ای ایفا کرده­اند. از میان نخبگان مذهبی، طیفی از علما با نگاهی مثبت و تعامل­گرایانه با دنیای مدرن، مفاهیم سیاسی جدید را که پایه­های نظام سیاسی مشروطه را شکل می­داد با بهره­گیری از ظرفیت­های مکنون در فقه سیاسی شیعه توجیه دینی کردند و چنان دستگاه فکری تولید کردند که از آن می­توان با نام فقه مشروطه یا فقه دموکراسی یاد کرد. پژوهش پیش­رو با استفاده از روش هرمنوتیک زمینه­گرای اسکینر ضمن اینکه زوایای آشکار و پنهان این دستگاه فکری را بازخوانی می­کند به دنبال پاسخ به این پرسش است که فقه مشروطه درون کدام زمینه­های عملی و ایدئولوژیک متولد شده است؟ یافته­های پژوهش نشان می­دهد زمینه ایدئولوژیک آن را متون دینی از یک سو و مفاهیم سیاسی جدید از سوی دیگر شکل داده است. درباره زمینه عملی این دستگاه فکری نیز می­توان به استبداد حاکمان قاجار و انقلاب مشروطه بعنوان دو عامل مهم یاد کرد.

فقه مشروطه, انقلاب مشروطه, ایران, دموکراسی