زهرا سلیمی - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
عباس احمدوند - دانشیار دانشگاه شهید بهشتی تهران
سینا فروزش - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

یکی از انواع دین‎داری، دین‎داری ای است که تحت تاثیر باورهای بعضا غیر‎مستند و عوام‎ گرایانه قرار گرفته و به اصطلاح عامیانه نامیده می‎شود. دین‎ داری عامیانه مانند دیگر انواع و اقسام دین‎داری مظاهر و تجلیاتی اجتماعی و فرهنگی داشت که یکی از آن ها، توسل به استخاره و تصمیم‎گیری‎های خرد و کلان بر اثر آن بود. در عصر قاجار، ایران خواه ناخواه وارد دنیای مدرن شد و تحت تاثیر مناسبات و روابط و مسائل خاص جاری در آن شد. هیئت حاکمه، دولت مردان و حتی مردمان عادی که خود را در شرایط و زمانه تازه‎ای می‎دیدند، برای آرامش خود یا وابستگانشان و یا پایین آوردن ضریب یا احتمال خطا در تصمیم‎گیری، ناگزیر به استخاره که به معنای انعکاس اراده خداوندش می‎پنداشتند، پناه می‎بردند و آن را مبنای تصمیمات خود قرار می‎دادند. پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد زمینه‎شناسی تاریخی و استفاده از اسناد و مدارک و منابع مربوط به حوزه دین‎داری، سیاست و فضای غالب عمومی، رواج و کارکردهای استخاره، به ویژه در بستر سیاست را در عصر قاجار، در بازه زمانی سلطنت ناصرالدین شاه (حک: ۱۲۶۴-۱۳۱۳ق) تا محمدعلی شاه (حک: ۱۳۲۴-۱۳۲۷ق) مورد بررسی قرار داده است. بررسی‎های صورت گرفته نشان می‎دهد علل و دلایلی چون ماهیت فردی و استبدادی حکومت، عدم اعتماد عمومی، پایین بودن میزان آگاهی طبقات گوناگون، نیازهای روحی و فردی، ترس از مواجهه با نتایج تصمیمات غلط، توجیه خود و دیگران، رسیدن به آرامش و پرهیز از تردید و البته فرار از مسئولیت تصمیمات بزرگ و انتساب آن به خداوند، موجب رواج استخاره در دوره زمانی موردبحث بوده است.

قاجاریه, ناصرالدین‎شاه, محمدعلی شاه, دین و دولت, استخاره, استخاره‎های سیاسی, دین‎داری عامیانه