فاطمه اورجی - دانشیار دانشگاه تبریز
فاطمه همارا - کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه تبریز

در یک نگاه به تواریخ عمومی قرون نخستین اسلامی، یعنی آثار تالیف‎شده در دو برهه نیمه دوم قرن ۳ و نیمه اول قرن ۵ هجری نکته‎ای که به چشم می‎آید، نقطه آغازین این تاریخ‎هاست. تواریخ عمومی محدوده زمانی نخست همچون کتاب‎های تاریخ دینوری، تاریخ یعقوبی و تاریخ طبری، اگرچه به‎نظر می‎رسد که آغاز تاریخ خود را از بحث زمان شروع می‎کنند و نه خلقت یا حتی نخستین انسان، ولی از دیده آنان، آغاز زمان و تاریخ با خلقت حضرت آدم شروع می‎شود؛ بنابراین، نگارش تاریخ را با روایت داستان خلقت حضرت آدم به عنوان نخستین انسان به تعبیر قرآن کریم و البته سایر ادیان ابراهیمی آغاز می‎کنند؛ و آثار دوره زمانی دوم، تواریخی همچون تجارب‎الامم، تاریخ ثعالبی و تاریخ گردیزی روایت تاریخ را با داستان نخستین پادشاهان ایرانی برطبق خداینامه‎های ایرانی آغاز می‎کنند. برای یافتن دلایل این ‎امر، یعنی چرایی تفاوت سبک مورخان در آغاز تاریخ‎هایشان طی انجام یک مطالعه تطبیقی میان این آثار و با بررسی احوال و آثار تاریخ نگارانه این مورخان در دو بحث جداگانه از طریق روش توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسیدیم که مورخان دوره نخست به دلیل داشتن بینش دینی نسبت به تاریخ و با هدف استفاده از آن در خدمت دین و شریعت، تاریخ‎هایشان را با نظر به روایات اسلامی آغاز می‎کنند اما مورخان دوره بعد با داشتن نگاه غیردینی و عمل گرایانه نسبت به تاریخ و استفاده از آن در راستای اندیشه و اعمال سیاسی مرسوم تاریخ خود را با داستان نخستین فرمانروایان ایرانی شروع می‎کنند.

تواریخ عمومی, آغاز تاریخ, بینش دینی, نگرش غیردینی, نخستین بشر