محمد کمانگر - پسادکتری، گروه آب و هواشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین، تهران، ایران
زینب حزباوی - دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، پژوهشکده مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی

مقدار طبیعی فیتوپلانکتون ها در خلیج فارس تغییریافته و تهدیدی مداوم برای تنوع زیستی ایجاد کرده است. پایش و پیش بینی رفتار مکانی_زمانی این پدیده برای پیش گیری از تبعات منفی اقتصادی_اجتماعی و برنامه ریزی های محیطی دارای اهمیت زیادی است. بر همین اساس، پژوهش حاضر باهدف ارزیابی تغییرات مکانی-زمانی کلروفیل و تحلیل ارتباط آن با دمای سطح دریا در خلیج فارس برنامه ریزی شده است. بدین منظور، تغییرات غلظت کلروفیل به عنوان یک ترکیب آلی که توسط جلبک ها و گیاهان تولید می شود، با استفاده از تصاویر سنجنده مادیس در بازه زمانی ۱۳۷۹ تا ۱۴۰۰ (به صورت ماهانه و فصلی) برآورد و مورد تحلیل قرار گرفت. ضمن ارزیابی صحت با استفاده از معیارهای ارزیابی خطا، شاخص های مکانی گرانیگاه نیز محاسبه شدند. در ادامه، برای شناسایی میزان خودهمبستگی مکانی و بزرگی مقادیر الگوهای فضایی از آماره های موران جهانی و جی استار (G*) استفاده شد. نتایج نشان داد که شدت این پدیده به طور متوسط بین ۰۵/۰ تا ۳۸/۱۶ میلی گرم بر مترمربع متغیر است. شمال غرب و جنوب غرب بیشینه و قسمت های مرکزی خلیج فارس کمینه کلروفیل را به خود اختصاص داده اند. مقادیر پایین این پدیده در خط ساحلی شمال خلیج فارس واقع در ایران و از میان آن، در مناطق با جمعیت و صنایع کم تر مشاهده شد. راستای بیضوی سه انحراف معیار جهت شمال غرب و جنوب شرق را به تبعیت از شهرها و صنایع نشان می دهد. سری زمانی تغییرات نشان داد که با کاهش دما در فصل سرد به ویژه ماه دی غلظت بالاتر می رود و در فصل گرم سال با بالا رفتن دمای سطح آب، میزان کلروفیل آب کاهش می یابد. بررسی آماری پراکندگی مکانی نیز حاکی از الگوی مکانی خوشه ای معنادار است. در نقشه تغییرات شیب مشخص شد که مناطق جنوبی خلیج فارس به ویژه در کشورهای بحرین و امارات و عربستان دارای بیش ترین شیب مثبت تغییرات هستند. قسمت عمده محدوده موردبررسی ازجمله شمال خلیج فارس که خط ساحلی آن کلا در اختیار ایران به غیراز شمال غربی شامل بندر ماهشهر و عسلویه است، دارای شیب تغییرات بسیار کم یا کاهشی بوده است. نتایج این تحقیقات می تواند موجب شناسایی مناطق در معرض تغییرات نامطلوب غلظت فیتوپلانکتون ها شود و در برنامه ریزی های محیطی مورداستفاده قرار گیرد.

آلودگی محیطی, آماره موران, انحراف معیار مکانی, تغییر اقلیم, خلیج فارس