مصطفی ملایی - دکتری تخصصی ایران شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، بنیاد ایران شناسی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
پوران طاحونی - استادیار بنیاد ایرانشناسی، تهران، ایران.

کرمان از مراکز اصلی تولید و تجارت فرش در دوره قاجار بود. تا ربع آخر قرن نوزدهم، متاثر از رونق صنعت شال­بافی، صنعت فرش کرمان از اعتبار چندانی برخوردار نبود، اما با کسادی و رکود تدریجی شال­بافی از اواخر این قرن، تولید و تجارت فرش رونق بسیاری گرفت. در این دوره، ظرفیت­های منطقه کرمان در تولید فرش و افزایش تقاضا در بازارهای جهانی سبب شد سرمایه داخلی و خارجی در صنعت مزبور به کار افتد و نه­تنها تولید، بلکه تجارت این محصول نیز پیشرفت و گسترش قابل ملاحظه­ای یابد. این پژوهش در نظر دارد، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه­ای، به بررسی وضعیت و سیر تحول تولید و تجارت فرش کرمان در دوره قاجار بپردازد. براساس یافته­های پژوهش، در نیمه اول قرن نوزدهم بافندگان شهری، روستایی و عشایری در کارگاه­های خانگی و از طریق اعضای خانواده به صورت محدود قالی­بافی می­کردند و فرش به­عنوان یک کالای تجاری داخلی عمدتا در بازارهای داخل کشور مبادله می­شد. اما از دهه­های پایانی این قرن، با سرمایه­گذاری تجار تبریز و شرکت­های خارجی در صنعت فرش منطقه و به راه افتادن کارگا­ه­های قالی­بافی و سازماندهی نسبی تولید و تجارت، نه­تنها میزان تولید فرش افزایش قابل ملاحظه­ای یافت، بلکه صادرات و تجارت آن بسیار رونق گرفت، تا جایی که در اواخر دوره قاجار فرش کرمان سهم عمده­ای از بازار فرش امریکا را به خود اختصاص داده بود.

کرمان, صنعت فرش, تولید, تجارت, قاجار