امین دهقانی - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران
میرنجف موسویسوی - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
داود جمینی - دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

محیط­زیست مبنا و بستر تمامی فعالیت­های جامعه روستایی است که در سال­های اخیر ارتقای کیفیت آن مورد توجه ویژه برنامه­ریزان قرار گرفته است. در راستای بهبود کیفیت محیط­زیست در سکونتگاه­های روستایی، شناسایی مشکلات و چالش­های زیست­محیطی به­وجود آمده و همچنین ارزیابی عملکرد نهادهای متولی در مدیریت این چالش­ها، مساله قابل ملاحظه­ای است که باید مد نظر محققان و اندیشمندان برنامه­ریزی و توسعه روستایی قرار گیرد. در این راستا، هدف از پژوهش کمی و کاربردی حاضر، که با ترکیبی از روش­های توصیفی تحلیلی و علی به انجام رسیده است، شناسایی مهم­ترین چالش­های زیست­محیطی و ارزیابی میزان رضایتمندی روستاییان از عملکرد نهادهای متولی در مدیریت چالش­ها و همچنین بررسی اثرات نهادهای متولی بر چالش­های زیست­محیطی در سکونتگاه­های روستایی بوده که به صورت موردی در میان سرپرستان خانوار روستایی بخش مرکزی شهرستان روانسر (۴۶۳۳=N)، که ۱۱۹ نقطه روستایی را شامل می­شود، انجام گرفته است. با توجه به تعداد زیاد سرپرستان خانوار روستایی، عدم دسترسی به کلیه سرپرستان خانوار، محدودیت­های مالی و زمانی، محققان قادر به مصاحبه و تکمیل پرسشنامه در میان کلیه سرپرستان خانوار روستایی نبوده و با استفاده از فرمول کوکران ۳۵۵ نفر از سرپرستان خانوار، به­عنوان نمونه آماری برآورد گردید. جهت جمع­آوری داده­های مورد نیاز، ابزار اصلی پژوهش پرسشنامه محقق­ساخته­ای بود که روایی و پایایی آن با رعایت اصول علمی پژوهش­های میدانی تایید شده است. یافته­های تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد مهم­ترین چالش­های زیست­محیطی شناسایی شده (تخریب مراتع و جنگل­ها (۱۹ درصد)، فشار بر منابع آب و خاک (۸۸/۱۶ درصد)، تهدید حیات وحش (۹۱/۱۴ درصد)، زباله و پسماند (۱۷/۱۱ درصد) و آلودگی هوا (۱/۱۱ درصد)، توانسته­اند حدود ۷۳ درصد واریانس متغیر وابسته پژوهش را تبیین نمایند. بر اساس یافته­های حاصل از جدول توزیع فراوانی (حدود ۳/۷۸ درصد روستاییان میزان رضایتمندی بسیار ضعیف و ضعیف) و آزمون t تک­نمونه­ای (با میانگین ۲۱۳/۲)) می­توان اذعان کرد که روستاییان از عملکرد نهادهای متولی در مدیریت چالش­های زیست­محیطی، ارزیابی ضعیفی داشته­اند. نتایج بررسی اثرات نهادهای متولی بر چالش­های زیست­محیطی در سکونتگاه­های روستایی بخش مرکزی شهرستان روانسر نشان داد اثر این نهادها بر چالش­های زیست­محیطی شناسایی شده (به استثنای آلودگی هوا) منفی و معنادار بوده است. در این میان بیشترین اثر منفی نهادهای متولی بر دو چالش فشار بر منابع آب و خاک و تخریب مراتع و جنگل­ها، به­ترتیب با اثرات کل ۵۴۴/۰- و ۴۲۸/۰، بوده است.

توسعه روستایی, چالش های زیست محیطی, نهادهای متولی, شهرستان روانسر