میترا حبیبی - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران
نیلوفر گرامی - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه هنر، تهران، ایران

فضاهای شهری به عنوان بستر زندگی و تعاملات اجتماعی و محل انجام فعالیت­های ضروری، اختیاری و اجتماعی، باید از کیفیت­های کالبدی- عملکردی، فرهنگی- معنایی و اقتصادی- اجتماعی مناسب برخوردار باشند. در سکونتگاه­های غیررسمی نیز، فضاهای شهری علی­رغم فقدان بسیاری از کیفیت­های لازم، بستر زندگی اقشار کم­درآمد و محل رخداد انواع فعالیت­های شهری است. پژوهش حاضر در پی واکاوی و توصیف چگونگی انجام فعالیت­های ضروری، انتخابی و اجتماعی در فضاهای شهری سکونتگاه­های غیررسمی و تبیین دلایل این رخدادها، به عنوان اهداف پژوهش در محدوده­ی حاشیه­ی شرقی بزرگراه چمران شهر تهران می­باشد. پژوهش با توجه به محتوای تحقیق از نوع کمی- کیفی بوده و با توجه به جدول نمونه­گیری مورگان و توزیع ۲۰۱ پرسشنامه­ی سنجش مکان، که معیارهای آن از مبانی نظری و تجارب داخلی و خارجی بررسی شده استخراج شده و با روش نمونه­گیری احتمالی تصادفی آغاز و با روش تحلیل عاملی و استفاده از نرم­افزار SPSS نتایج تحلیل ارائه شده است. در این فرایند از روش­های مصاحبه و مشاهده­ی رفتار در قرارگاه­های طبیعی رفتاری نیز استفاده گردیده است. یافته­ها نشان می­دهد استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاه­های غیررسمی، به عنوان رفتار یک خانواده­ی بزرگ  که از جامعه­ی روستا- شهری کوچک به عنوان جامعه­ی مبدا، به جامعه­ی کلان­شهری مقصد مهاجرت کرده است، تلقی شده و به دلایل سامانه­های حمایتگر قوی و سرمایه­ی اجتماعی ساکنان از یک طرف و ضرورت جبران انواع محدودیت­های عرصه­ی خصوصی منزل از طرف دیگر، یک ضرورت اجتماعی تدافعی برای تضمین بقا محسوب می­شود، به طوری­که فضاهای شهری، بستر بروز فعالیت­های متنوع با بازه­ی زمانی بادوام و تواتر زیاد، عملا صحنه­ی حفاظت از ساکنان این جوامع و مقاومت آن­ها در برابر تنش بیرون­ماندگی از جامعه­ی شهری رسمی می­باشد، که علی­رغم فقدان کیفیت­های لازم، موجبات انسجام اجتماعی را فراهم می­آورد.

سکونتگاه غیررسمی, فضای شهری, استفاده از فضاهای شهری, سامانه حمایتگر اجتماعی, جداره ی شرقی بزرگراه چمران- حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت