رامین صافی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی آب ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
سید مجید میرلطیفی - دانشیار گروه مهندسی آب ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

ظهور بحث آب مجازی توانست توجه مجامع مختلف جهانی را به جریان عظیم مجازی آب که به وسیله­ی تجارت مواد غذایی در حال اجراست جلب کند، در این راستا، کشورهای کم آب می توانند با واردات مواد غذایی دسترسی خود را به منابع جهانی آب افزایش دهند. آبی که در مراحل مختلف فرایند تولید یک محصول کشاورزی و یا غیرکشاورزی استفاده می­گردد، آب مجازی ذخیره شده در کالا نامیده می­شود. در این تحقیق، مقادیر بهره وری آب و آب مجازی برای کشت نیشکر در کشت و صنعت نیشکر امیرکبیر به ترتیب ۶/۱ کیلوگرم نیشکر بر مترمکعب آب مصرفی و ۶۲۵ مترمکعب آب برای هر تن نیشکر با احتساب بازده­ی آبیاری ۴۹% برآورد شده در کشت و صنعت  به دست آمد. همچنین، در این تحقیق، با توجه به میزان آب مصرفی بالا برای تولید یک کیلوگرم شکر (۳۵۰۰۰ مترمکعب در ازای تولید ۵۶ تن نیشکر در هکتار)، و با فرض این که مصرف آب گیاه نیشکر در دیگر نقاط کشور نیز مشابه مصرف آب کشت و صنعت امیرکبیر می باشد، حجم کل آب مصرفی برای تولید ۶۱۶۰۰۰ تن شکر در کشور در سال ۱۳۹۲ معادل ۸/۳ میلیارد متر مکعب برآورد شد. بنابراین، در صورت واردات شکر از کشورهای بزرگ تولید کننده­ی نیشکر مانند برزیل، هند و ... و کشت نکردن نیشکر در کشور می توان تا ۸/۳ میلیارد مترمکعب مصرف آب کشور را کاهش داد. در همین سال، ایران با تخصیص دادن بیشتر نیاز سرانه­ی کشور به واردات شکر از کشورهای بزرگ تولید کننده­ی نیشکر توانسته است علاوه بر تامین نیاز داخلی، در حدود ۸/۴ میلیارد مترمکعب از ذخایر آب کشور را از طریق واردات ۰۰۰/۵۷۹/۱ تن شکر ذخیره نگه دارد. با توجه به توان تولید حدود ۱۵۰۰ کیلوگرم در هکتار کنجد، که یکی از محصولات بومی ایران و مقاوم به کم آبی بوده و در شرایط آب و هوایی استان خوزستان رشد مطلوبی را دارد، برآورد می شود که با تخصیص دادن ۳۵۰۰۰ هکتار از اراضی خوزستان به کشت کنجد، می توان سالانه در حدود ۹۹۳ میلیون متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی کرد، که در نهایت در حدود ۲۰۴ میلیارد تومان درآمد خالص از ۳۵۰۰۰ هکتار اراضی کشت کنجد حاصل می گردد. از طرفی، درآمد حاصله از کشت نیشکر در این سطح نیز در حدود ۲۰۲ میلیارد تومان می باشد. لذا با تخصیص نیمی از کشت و صنعت خوزستان به کشت کنجد علاوه بر درآمد سالانه­ی مشابه حجم بالایی از آب به ذخایر جهانی افزوده می شود.

آب مجازی, بهره وری آب, جنوب کشور, شکر, کنجد