مهناز جوکاری - پژوهشگر پسادکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
سعید حسامپور - استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

با ورود مدرنیته به ایران و شروع فرایند توسعه، خانواده همواره متاثر از عوامل و اندیشه های مختلف دستخوش تغییر و تحولات عظیم شده است. به موازات این، مقوله پدرسالاری نیز دچار دگردیسی شده است. این پدیده نمودیافته در نشانه های فرهنگی، به دلیل ارزش گذاری های متفاوت و ارتباط جدایی ناپذیرش با جامعه و روابط قدرت، ماهیتی گفتمانی شده دارد که می تواند در عین اثرگذاری بسیار  نمودی از صداهای غالب یا مغلوب در ساختاری فرهنگی باشد. در این پژوهش، که برآمده از پژوهشی گسترده درباره ی گفتمان خانواده در ادبیات داستانی نوجوان است، با بررسی آثار در بازه ی زمانی ۵۰ ساله ی داستان نویسی برای نوجوان، کوشیده ایم تا گفتمان غالب در هر دوره ی زمانی و تغییرات بازنمایی پدرسالاری را در این آثار، جست وجو کنیم. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و داده کاوی به روش استقرایی و براساس رویکرد تحلیل گفتمان تاریخی بوده است. بررسی ها نشان می دهد در بازه های زمانی مختلف، بازنمایی گفتمانی پدرسالاری، متاثر از تغییرات اجتماعی ساختار خانواده به سیاق زیر بوده بوده است: ۱. دوره اول، دهه ۵۰ دوره سیطره فرم و محتوای ایدئولوژیک خانواده است و پدر در معنای قدرت مطلقه کاربرد دارد؛ ۲. دوره دوم برهه پدرسالاری دهه ۶۰و۷۰ است که شاهد پذیرش قدرت و عاطفی سازی هستیم؛ ۳. دوره سوم بازنمایی پدرسالاری و مقاومت دربرابر آن که دهه ۸۰ است و ۴. دوره نبود پدر و قدرت نمایی فرزندان در دهه ۹۰ است. نتایج نشان می دهد، در بازه ی زمانی مدنظر، تغییرات عمده ای را می توان در بازنمایی گفتمان پدرسالاری شاهد بود که با گفتمان دوره ی قبل کاملا متفاوت است و نشان می دهد قدرت و مقاومت بین پدر و فرزند، از جریان قدرت مطلقه ی پدر، به سمت حذف پدر و قدرت نمایی فرزندان پیش رفته است.

خانواده, پدرسالاری, قدرت, گفتمان, ادبیات داستانی نوجوان