ابوالفضل علمدار - گروه زبان شناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی
راحله گندمکار - استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی

هدف پژوهش حاضر این بود که نشان دهد چطور در نتیجه تبدیل اصطلاح به همایند، گروه واژگانی جدیدی خلق می شود. به منظور نشان دادن این مسئله، تعریفی جدید و کاربردی از اصطلاحات و همایندها، بر اساس ملاک های نحوی، و نه صرفا معنایی ارائه شد. بر اساس دستور ساختاری، اصطلاحات بر اساس چهار آزمون نحوی «مجهول سازی»، «اسنادی سازی»، «فک اضافه» و «پرسشی سازی» بررسی شدند. دویست اصطلاح از دو منبع اصلی یعنی فرهنگ فارسی عامیانه )ابوالحسن نجفی، چاپ دوم (۱۳۸۷)) و فرهنگ دوجلدی کنایات سخن (حسن انوری، چاپ اول (۱۳۹۸))، جمع آوری شدند. برخی اصطلاحات در برابر تغییرات نحوی انعطاف پذیر بودند و درنتیجه رفتاری شبیه به همایندها داشتند. انعطاف پذیری اصطلاحات منجر به ارائه تعریفی جدید از این نوع عبارت ها بر اساس ملاک های نحوی شد. در واقع، برخی اصطلاحات به شکل مجهول، اسنادی، فک اضافه و پرسشی می توانستند در جمله ظاهر شوند. بنابراین، این گونه عبارت ها نوعی همایند محسوب شدند، نه اصطلاح. به عبارت دیگر، آن دسته از عبارت های واژگانی اصطلاح نامیده شد که در مقابل ساختار های چهارگانه نحوی انعطاف ناپذیر بودند. نتیجه این بود که تبدیل اصطلاح به همایند، همواره موجب خلق گروه واژگانی با معنی جدید، یا معنی جدیدی از یک واژه به حوزه واژگان یک زبان می شود. نهایتا، طرحی برای بازنمائی اصطلاحات به شیوه ای کاربردی در فرهنگ های لغت فارسی مطرح شد.

اصطلاح, همایند, دستور ساختاری, گروه واژگانی, فارسی