بهلول علیجانی - استاد گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت معلم
محمود هوشیار - دانشجوی کارشناسی ارشد اقلیم شناسی و برنامه ریزی محیطی - دانشگاه تربیت معلم

به منظور شناسایی و طبقه بندی الگوهای سینوپتیکی ایجاد کننده سرماهای شدید منطقه شمال غرب کشور دمای حداقل روزانه ماه های ژانویه، فوریه و مارس شش ایستگاه منطقه در دوره ۲۰۰۳- ۱۹۸۶ از سازمان هواشناسی کشور تهیه شد. با استفاده از نرم افزار Excel تعداد ۵۹ روز سرد بر اساس آستانه تعریف شده انتخاب گردید. تمام ویژگی های آماری داده هادر نرم افزار SPSS پردازش شدند. برای روزهای انتخاب شده آمار روزانه فشار ، دما و بردار باد سطح زمین؛ ارتفاع، دما،و بردار باد تراز ۵۰۰ هکتو پاسکال از سایت cdc.noaa.gov دریافت شد. برای به دست آوردن الگوهای فشار در منطقه مورد مطالعه، داده های فشار روزهای سرد در نرم افزار SPSS با استفاده از برنامه تحلیل عاملی به ۱۱ عامل کاهش یافتند. این عامل ها در مجموع ۹۵ درصد واریانس داده ها را تبیین کردند. سپس با استفاده از روش ادغام وارد(Ward) برنامه خوشه بندی پراکندگی فشار روزانه ۵۹ روز به چهار الگوی پرفشار غربی، کم فشار اورال، الگوی مداری، و پرفشار آرارات تقسیم شدند. این الگوها نشان دادند که در ۷۰ درصد از موارد سرماهای شدید در شمال غرب ایران، اکثرا با استقرار ناوه ای عمیق بر روی شمال ایران و قرار گرفتن منطقه مورد مطالعه در قسمت عقب آن و همچنین وجود یک پرفشار در سطح زمین رخ می دهند. در بقیه موارد سرمایش تابشی سطح زمین عامل اصلی سرماهای شدید می باشد

تحلیل سینوپتیکی سرماهای شدید, خوشه بندی, تحلیل عاملی, طبقه بندی الگوهای فشار, سرماهای شدید