مژگان شیرین پور - Horticulture and Crops Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
احسان عطازاده - Department of Plant, Cell and Molecular Biology, University of Tabriz, Tabriz, Iran
احمد بایبوردی - Department of Soil and Water Research, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
سعید اهری زاد - Department of Plant Breeding and Biotechnology, University of Tabriz, Tabriz, Iran
علی اصغری - Department of Production Engineering and Plant Genetics, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
اشکبوس امینی - Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization, AREEO, Karaj, Iran

با توجه به اهمیت تولید ذرت و تاثیر تنش کم­آبی در کاهش عملکرد این محصول، برآورد اجزای ژنتیکی و وراثت­پذیری صفات برای تعیین روش به­نژادی تحت تنش کم­آبی امری ضروری در برنامه­های به­نژادی می­باشد. نسل­های حاصل از تلاقی دو لاین اینبرد ذرت شامل B۷۳ (لاین مادری) و MO۱۷ (لاین پدری)، SC۷۰۴ (F۱) و نیز نسل­های F۲، BC۱،BC۲  و F۳ به منظور برآورد اثرات ژنی و وراثت­پذیری صفات عملکرد، اجزای عملکرد و مورفولوژیکی مطالعه شدند. هفت نسل ذرت با استفاده از روش تجزیه میانگین نسل­ها تحت شرایط آبیاری کامل، تنش متوسط و شدید کم­آبی مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با ۲۰ تکرار در هر واحد آزمایشی طی دو سال زراعی ۹۹-۱۳۹۸ در ایستگاه تحقیقاتی کشاورزی دانشگاه تبریز انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب دو سال و مقایسات میانگین تحت سه رژیم آبیاری مختلف نشان داد که تنش کم­ آبی باعث کاهش معنی ­دار تمامی صفات مورد مطالعه (به جز نسبت ریشه به ساقه) شد. نتایج تجزیه میانگین نسل­ ها سهم بالای اثرات ژنی غیرافزایشی را در کنترل ژنتیکی صفات عملکرد دانه، قطر بلال، تعداد ردیف دانه، وزن بلال (در شرایط آبیاری کامل)، وزن صددانه، ارتفاع بوته، وزن تر اندام هوایی، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت نشان داد. با توجه به این نتایج گزینش در نسل­ های تفرق پیشرفته و روش اصلاحی مبتنی بر هیبریداسیون می­ تواند جهت بهبود این صفات موثر واقع شود. هم­چنین، سهم بارز اثرات ژنی افزایشی در کنترل توارث صفات طول بلال، وزن بلال (در هر دو شرایط تنش) و نسبت ریشه به ساقه بیانگر این است که برای اصلاح این صفات و بهره گیری از واریانس افزایشی، گزینش در نسل ­های در حال تفرق اولیه و والدین اینبرد می­ تواند موثر باشد. هیبرید SC۷۰۴ و اینبرد MO۱۷ در مقایسه با اینبرد B۷۳، کم­ترین درصد تغییر را در شرایط تنش کم ­آبی نشان دادند که بیانگر پتانسیل عملکرد بالا و پایداری آن­ ها در شرایط تنش بود.

Genetic analysis, Heritability, Maize generations, Water deficit stress, تجزیه ژنتیکی, تنش کم آبی, نسل های ذرت, وراثت پذیری