محمد رضایی - طلبه سطح چهار حوزه علمیه خراسان و دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

در اسلام اخلاق دارای جایگاهی ویژه و مقامی رفیع بوده، تا جایی که پیامبر اکرم هدف از رسالت خویش را تکمیل فضائل اخلاقی بیان می فرمایند: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق». از سوی دیگر اندیشمندان اسلامی، اخلاق را بعد از خداشناسی شریفترین دانش اسلامی معرفی نموده و برخی نیز آنرا «فقه اکبر» می نامند. علما اخلاق برای آن مبانی و اصول متعددی ذکر نموده اند که به نظر می رسد اولا هدفمندبودن جهان هستی ( جهان شناسی) و ثانیا اختیار آدمی ( انسان شناسی)- که هر دو مبتنی بر خداشناسی است- از مهمترین مبانی اخلاق به شمار می رود. در کنار آن، اصول متعددی نیز برای اخلاق اسلامی ذکر کرده اند: کرامت نفس، تقوا، توکل، خوف و رجا، حب ، شکر، یقین، عزت نفس، غیرت، دوستی، ایثار، وجدان کاری، صله رحم و ... . آنچه در این مقال مورد بررسی قرار می گیرد جایگاه خاص کرامت انسان در اخلاق اسلامی است. کرامتی مبتنی بر معرفت شناسی وحیانی و نه انسان شناسی امانیستی. به عبارت دیگر نظر به اعطای کرامت به ابناء بشر و تکیه اخلاق به آن در سیر تکاملی آدمی، چنانچه خصوصیات این اصل که بنا به پیش فرض فرادینی می نماید، دقیق بازشناسی شود، می تواند نقش تعیین کننده ایی در تعالیفردی و اجتماعی ایفا نماید. نظر به مطلق بودن اخلاق و فرادینی بودن عمده مبانی و اصول آن، می توان ادعا نمود با ترسیم روشنی از ابعاد و خصوصیات کرامت انسان می توان گام مهمی درنهادینه نمودن اخلاق، کاربردی نمودن مفاهیم آن و ... برداشت.

اخلاق، اسلام، کرامت، انسان