حمداله اسکندری - گروه علمی کشاورزی، دانشگاه پیام نور، ایران
کامیار کاظمی - گروه علمی کشاورزی، دانشگاه پیام نور، ایران

انرژی ­های ورودی و خروجی، اجزای مهمی از کشاورزی پایدار هستند. به بیان دیگر، تولید پایدار بدون توجه به توازن انرژی نظام­ های تولیدی، قابل حصول نیست. بر این اساس، در این پژوهش که در سال زراعی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ در شهرستان خرم ­آباد انجام شد، انرژی ورودی و خروجی دو نظام تولید نخود (Cicer arietinum) دیم (نظام تولید نخود دیم بدون آبیاری تکمیلی و نظام تولید نخود دیم با آبیاری تکمیلی در مرحله گل دهی) اندازه ­گیری شد تا بر اساس آن، کارآیی انرژی نظام و اثر آبیاری تکیملی بر آن تعیین شود. بدین منظور، ابتدا با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه (تعداد کشاورزان) تعیین گردید و سپس در بین کشاورزان پرسش­نامه ­هایی توزیع شد تا اطلاعات مربوط به نظام کشت خود شامل نوع ماشین ­آلات، سطح نهایی زمین زیر کشت، روش کاشت و برداشت، عملکرد دانه در واحد سطح، تعداد کارگرها (مرد و زن)، میزان بذر استفاده شده، مقدار کود و آفت­ کش ­ها را در آن قید کنند. برای مقایسه دو نظام تولید نخود دیم، علاوه بر اندازه­گیری انرژی­ های ورودی و خروجی، شاخص ­های نسبت انرژی و انرژی خالص خروجی نیز محاسبه شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده­های به دست آمده از پرسش­نامه ­ها نشان داد که کل انرژی ورودی به نظام ۱۴۵۸۹ مگاژول در هکتار بود که ۸۷ درصد آن (۱۲۷۲۴ مگاژول در هکتار) به مصرف سوخت دیزل اختصاص داشت. عملکرد دانه نخود دیم در شرایط کشت دیم کم (۶۴۵ کیلوگرم در هکتار) بود، به همین دلیل انرژی خروجی از نظام (۱۱۹۹۷ مگاژول در هکتار) کمتر از انرژی ورودی به نظام بود که در نتیجه، نسبت انرژی و انرژی خالص خروجی به ترتیب کمتر از یک (۸۲/۰) و کمتر از صفر (۲۴۹۱- مگاژول در هکتار) به دست آمد. اگر چه آبیاری تکمیلی درمرحله گل دهی، مصرف انرژی را به اندازه ۶۰ مگاژول در هکتار افزایش داد، ولی به دلیل افزایش ۳۴ درصدی عملکرد دانه و انرژی خروجی نظام، کارآیی انرژی کل نظام تولید نخود دیم را بهبود بخشید، چرا که باعث افزایش نسبت انرژی و انرژی خروجی به ترتیب به ۱/۱ و ۱۴۰۶ مگاژول در هکتار شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آبیاری تکمیلی در مرحله گل دهی، علاوه بر افزایش عملکرد دانه، کارآیی انرژی را نیز افزایش می­ دهد.

انرژی خالص, انرژی خروجی, انرژی ورودی, پایداری تولید, نسبت انرژی