ثریا افشاری - دانشجوی دکتری، گروه باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
لیلی نیاکان - استادیار، گروه باستان شناسی، پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران
بهروز عمرانی - دانشیار، گروه باستان شناسی، پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران
محمد مرتضایی - دانشیار گروه باستان شناسی، پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران.

در سال ۱۳۹۸ شمسی، با هدف شناسایی و مطالعه ی محوطه های دوره ی ایلخانی در حاشیه ی رود ارس یک فصل بررسی و شناسایی با تمرکز بر منطقه دره ی شام در شهرستان جلفا در مابین دو استان آذربایجان شرقی و غربی انجام شد که در نتیجه ی آن ۵۳ اثر و محوطه-ی باستانی شناسایی و ثبت شد. موقعیت راهبردی و ژئوپولتیکی این منطقه با حوزه های پیرامونی خود چون قفقاز، ترکیه و آسیای مرکزی و نیز موقعیت ژئواکونومیکی آن به عنوان کریدورهای ارتباطی سبب شده که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره های متاخر فرهنگ های مختلفی در این محدوده شکل گیرد. به عبارت دیگر، عمده ترین عامل در روند شکل گیری استقرارهای این منطقه قرار گیری آن در مسیر راه های تجاری، ارتباطات آسان درون منطقه ای و برون منطقه ای بویژه در دوره ایلخانان مغول است که در روند تکاملی فرهنگ های دره ی شام نقش بسزایی داشته است. از سوی دیگر با توجه به اهمیت مذهبی این منطقه در دوره ایلخانان مغول که نشانگر تساهل و تسامح مذهبی آنان بر پایه ی سیاست گذاری های خارجی آنها بود؛ اطلاعات مفیدی از ساختار اجتماعی و مذهبی منطقه در ادوار مختلف فرهنگی به ویژه دوره ایلخانی به دست آمد. به عبارت دیگر بررسی های میدانی و تطابق آنها با متون تاریخی روشنگر این مطلب است که در دوره ایلخانان مغول سیاست آزادی مذهبی و فقدان تعصب دینی مغولان که از آن به تسامح و تساهل مذهبی دوره حاکمیت ایلخانان یاد می شود منتج از یک سری علل و عوامل پیدا و ناپیدا بود که در مجموع برآیندی از سیاست ورزی و سیاسی کاری ایشان در امر دین بود.

شمال غرب ایران, جلفا, دره شام, ایلخانان مغول, تساهل مذهبی