زینب خانجانی - دکترای روانشناسی، دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه تبریز
فاطمه هداوند خانی - دانشجوی دکتری روانشناسی دانشگاه تبریز

توانایی نسبت دادن حالت­های ذهنی یعنی نیات، احساسات، خواسته­ها و باورها به خود و دیگران و درک این که حالات ذهنی دیگران می­تواند متفاوت از حالات ذهنی خود فرد باشد اصطلاحا نظریه­ی ذهن یا اختصاراTOM  نامیده می­شود. امروزه نظریه­ی ذهن برای اشاره به ظرفیت­شناختی خاصی استفاده می­شود. بر پایه­ی رشد این ظرفیت شناختی است که رفتارهای دیگران معنی­دار شده و قابل درک می­شوند. عنصر اساسی در نظریه­ی ذهن درک عوامل هدفمندی رفتار و جهت­دار بودن ادراک دیگران است. خاستگاه تکاملی نظریه­ی ذهن به نخستینی­های غیرانسانی برمی­گردد. نظریه ذهن احتمالا واکنشی انطباقی به تعاملات اجتماعی اولیه می­باشد (پریماک و وودراف، ۱۹۷۸). در سه دهه­ی اخیر پیشرفت­ها و پژوهش­های گسترده­ای در زمینه­­ی تحول نظریه­ی ذهن در کودکان نابهنجار، زیربناهای عصبی فیزیولوژیکی آن در مغز  و اکتشاف بخش­های موثر در این واکنش­شناختی و نقش نورون­های آیینه­ای، هم چنین بررسی­هایی در مورد نظریه­های مختلف در این حیطه مهم تحولی صورت گرفته است. به دنبال تحقیقات گسترده در زمینه­ی تحول بهنجار نظریه­ی ذهن، بخش آسیب­شناسی نظریه­ی ذهن نیز به سرعت رو به گسترش بوده و هر روز با نتایج چشم­گیری در مورد نقص­های نظریه­ی ذهن در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلالات شخصیتی، کودکان اتیستیک، سندرم آسپرگر و غیره مواجه هستیم. در این مقاله تلاش شده است بیشتر به بررسی تاریخچه­ی نظریه­ی ذهن، نظریه­ی ذهن به عنوان ابزاری برای سازگاری با پیچیدگی­های اجتماعی، رویکردهای نظری مختلف در زمینه­ی نظریه­ی ذهن، مراحل مختلف تحول نظریه­ی ذهن در کودکان بهنجار، مکانیزم­های مغزی نظریه­ی ذهن، ارتباط نظریه­ی ذهن با سایر توانایی­ها پرداخته شود.

نظریه ی ذهن, تحول بهنجار کودک, رویکردهای نظری