علیرضا فرحناک - استادیار، گروه دانش های وابسته به فقه، پژوهشکده فقه و حقوق، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم، قم، ایران.

یکی از عناصر مهم که در عبادات و غیر آن بدان توجه می شود، عنصر قصد و نیت است. بود یا نبود نیت یا چگونگی یا تغییر منوی می تواند در صحت و بطلان عبادت نقش آفرین باشد؛ چنان که در غیر عبادات نیز همین حالات می تواند آثاری وضعی در پی داشته باشد. ضمن اینکه در هر دو آثاری تکلیفی نیز در پی دارد. آنچه اکنون در نظر است، تاثیر نیت در ثبوت ضمان است. هرچند این تاثیر ضابطه مند دانسته نشده است، با بررسی فروع فقهی و آرای فقیهان می توان ضوابطی را برای این تاثیر یافت. این ضواط گاه به مجرد نیت ناظر است و گاه به نیت توام با عمل ناظر است. دسته اول از قبیل دخالت قصد در تحقق عنوان رافع ضمان است که صرف بود یا نبود یا تغییر آن موجب ضمان و عدم ضمان است و دسته دوم از قبیل فقدان نیت یا تغییر آن در عناوین قصدیه است که در پی آن رفتار انجام شده چهره ضمان به خود می گیرد. تعیین سعه و ضیق قلمرو عناوین رافع ضمان یا ضمان ساز می تواند دلیل اصل تاثیر یا میزان این تاثیر قرار گیرد.

تغییر منوی, تاثیر نیت, ضوابط ضمان, عناوین قصدیه