فاطمه محمدی - کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری، گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان
مجید عسکری حصنی - دانشیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
آزاد تیموری - استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان
سید مسعود مجدزاده - دانشیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان

در این پژوهش گوناگونی­های درون گونه­ای در ریخت­شناسی استخوان دم لامه (یوروهیال) و سنگریزه شنوایی (اتولیت) در گونه سیاه ماهی سعدی Capoeta saadii (Heckel, ۱۸۴۷) از حوضه آبریز کرمان مورد مطالعه قرار گرفت­. به این ترتیب که تعداد ۴۸ نمونه ماهی از چهار جمعیت (زرند، کوهبنان، بردسیر و کهنوج) از حوضه آبریز کرمان صید و در الکل %۷۵ تثبیت شد. سپس استخوان دم­لامه و سنگریزه شنوایی آن ها استخراج شد و ریخت شناسی و ریخت سنجی آن ها مورد بررسی قرار گرفت. ویژگی­های استخوان دم لامه این گونه به این ترتیب بود: ناحیه قدامی فاقد زائده، سطح شکمی مثلثی شکل و ناحیه عقبی شکاف دار و پهلوهای شکمی پهن بود. سنگریزه شنوایی آستریسکوس از نوع Gyro بود، بخش داخلی آن مقعر و بخش خارجی محدب بود، سطح شکمی صاف و دندانه­دار و روستروم و Pseudorostrum اغلب نامشخص بود. نتایج ریخت­سنجی نشان داد که طول و عرض استخوان دم لامه نسبت به فاصله بین دو چشم و فاصله پشت چشم بیشترین نقش را در تمایز جمعیت­ها داشت و در مورد سنگریزه شنوایی، نسبت طول میانی سنگریزه شنوایی به طول استاندارد ماهی و طول سر نقش بیشتری داشت. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که گوناگونی های ریختی استخوان دم لامه و سنگریزه شنوایی در ماهیان آب شیرین نه تنها در تفکیک گونه­ها، بلکه در نشان دادن تمایز جمعیت­ها به ویژه جمعیت های آلوپاتریک اهمیت دارد. با در نظر گرفتن الگوی تنوع ریختی این ساختارها بین جمعیت های مورد مطالعه می­توان نتیجه­گیری کرد که جمعیت­های زرند تمایز بیشتری نسبت به سایر جمعیت­ها داشتند و این تفاوت احتمالا ناشی از جدایی جغرافیایی این جمعیت نسبت به سایر جمعیت ها است.

تاکسونومی, ساختارهای سخت, کپورماهیان, حوضه کرمان