بهنوش شیخ ممو - Former MSc Student, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
افراسیاب راهنما - Associate Prof., Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
پیمان حسیبی - Associate Prof., Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

تنش گرما باعث بروز مجموعه­ای از تغییرات بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی و مولکولی در گیاهان شده و بر رشد و نمو گیاه اثر می­گذارد. به منظور بررسی اثر تنش گرمای انتهای فصل بر صفات بیوشیمیایی و عملکرد دانه ارقام آفتابگردان، آزمایش مزرعه­ای در سال زراعی  ۹۷-۱۳۹۶ به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. سه تاریخ کاشت ۲۰ آبان، ۲۰ آذر و ۲۰ دی در کرت های اصلی و پنج رقم آفتابگردان قاسم، فانتازیا، پروگرس، لاکومکا و شمس در کرت های فرعی در نظر گرفته شدند. زمان کاشت به هنگام (مطلوب) با شرایط دمایی مناسب به عنوان شاهد و زمان کاشت­های تاخیری و دیرهنگام به عنوان تنش گرمای متوسط و شدید در نظر گرفته شدند که در آنها دوره گلدهی و پر شدن دانه با تنش گرمای انتهای فصل مواجه بود. نتایج نشان داد که تنش گرمای انتهای فصل در کشت تاخیری و دیرهنگام در مقایسه با کشت به هنگام، باعث کاهش معنی دار محتوای کاروتنوئیدها (به­ترتیب ۲۷ و ۵۶ درصد)، عملکرد دانه (به­ترتیب ۳۰ و ۳۲ درصد) و روغن دانه (به­ترتیب ۱۸ و ۲۸ درصد) و افزایش فعالیت آنزیم کاتالاز (به ترتیب ۶۳ و ۵۵ درصد)، پراکسیداز (به­ترتیب ۱۰۷ و ۵۶ درصد)، سوپراکسید دیسموتاز (به­ترتیب ۴۳ و ۶۷ درصد) و محتوای کربوهیدرات­های محلول (به­ترتیب ۱۸ و ۳۰ درصد) و مالون دی آلدئید (به­ترتیب ۴۶ و ۹۸ درصد) شد. بین ارقام آفتابگردان تفاوت معنی داری از نظر صفات مورد مطالعه وجود داشت. رقم لاکومکا با بیشترین مقدار شاخص­های فیزیولوژیک و بیوشیمیایی کارآمد مانند محتوای کلروفیل، فعالیت آنزیم­های آنتی اکسیدانی و محتوای کربوهیدرات­های محلول و کمترین محتوای مالون دی آلدئید، دارای بالاترین عملکرد دانه (۱۵۷۹ کیلوگرم در هکتار) و روغن دانه (۶۰۸ کیلوگرم در هکتار) بود. رقم پروگرس در شرایط تنش گرما، کمترین درصد کاهش عملکرد دانه و روغن را داشت، در عین حال رقم لاکومکا علیرغم کاهش بیشتر عملکرد دانه و روغن در شرایط تنش، در هر سه زمان کاشت نسبت به رقم پروگرس برتری داشته­ و برای کاشت­های به هنگام، تاخیری و دیرهنگام مناسب تر به نظر می رسد.

Antioxidant activity, Heat stress, Seed oil content, Soluble carbohydrates and Sunflower, آفتابگردان, تنش گرما, روغن دانه, فعالیت آنتی اکسیدانی و کربوهیدرات های محلول