محمد مرادی کانی باغی - دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم

در هر جامعه ای پس از تشکیل حکومت به نهادهای مختلفی جهت پیشرفت امور نیاز است. قضا یکی از ارکان مهم در تشکیلات حکومت اسلامی شمرده می شود. اولین فردی که در اسلام بر کرسی قضاوت نشست و برای حل و فصل خصومات داوری نمود، شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. آن حضرت با حفظ سمت تبلیغ شریعت، منصب قضاوت را نیز به عهده داشت. بعد از ایشان هم متصدی این سمت خلیفه بود. قضاوت و داوری حقیقی از منظر علمای شیعه پس از اعتقاد به خداوند از متقن ترین اصول دین اسلام دانسته شده است. در منابع نفیس اسلامی در خصوص قضاوت و اهمیت این جایگاه توصیه های فراوانی وجود دارد که نشانگر خطیر بودن این منصب است . در عصر دوم عباسی شماری از شیعیان در امور اداری دولت عباسی مشغول به کار بوده اند. سید محسن امین در جلد نخست کتابش تعدادی از دولت مردان عباسی را در شمار شیعیان آورده است که عبارتند از: ابو سلمه خلال، نخستین وزیر خلافت عباسی که به وزیر آل محمد ملقب بود، ابو بجیر اسدی بصری، از فرماندهان و امیران بزرگ زمان منصور، وزیر هارون الرشید. محمد بن اشعث هنگام دست گیری امام کاظم (علیه السلام) اقداماتی را انجام داد که به تشیع او دلالت می کند، علی بن یقطین، یکی از وزرای هارون، یعقوب بن داود، وزیر مهدی عباسی و طاهر بن حسین خزاعی، حاکم خراسان در عهد مامون و فاتح بغداد که بدین سبب حسن بن سهل او را به جنگ ابی السرایا نفرستاد. این مقاله برآن است که با روش تاریخی و بررسی اسناد و مدارک بجای مانده در منابع تاریخی و حدیثی و فقهی، نقش شیعیان در دستگاه قضا را در عصر دوم عباسی که شماری از عالمان شیعه نیز در این زمان به طور رسمی مشغول به قضاوت بوده اند مورد بررسی قرار دهد.

حکومت اسلامی، دستگاه قضا، شیعه، عصرعباسی، قاضی، قضاوت