سید محمد موسوی بجنوردی - مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی ، دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم

چکیده: وظیفه اصلی در این مقاله پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا شخص بیمار می تواند به طور کامل در اموال و داراییهایش دخل و تصرف کند یا خیر. نویسنده برای اثبات نظر خویش بحث را در سه محور و با طرح سه پرسش فرعی پی می گیرد: ۱) چه مسائلی داخل در محل اختلافند و چه مسائلی خارج از آن؟ ۲) مفهوم مریض چیست؟ ۳) منجزات مریض از اصل ماترک برداشته می شود یا ثلث آن؟ ایشان پس از طرح این محورها، با استفاده از احادیث و روایات نتیجه می گیرد که بیمار در هنگام مرض مرگ حق دارد در کل اموال و داراییهای خود دخل و تصرف کند. خلاصه ماشینی: حال اگر مریضی هدیه ای بدهد، معامله محاباتی انجام دهد یا چیزی را از ملکش آزاد کند، ذمه ای (خواه ذمه به مال مشغول باشد یا به حق) را بری نماید و این تصرفات به مرگ او بستگی نداشته باشد، بلکه آنچه انشا کرده است در زمان حیات و زندگی اش باشد، عقود و ایقاعات و معاملات این شخص چگونه متحقق می شود؟ آیا او حق دارد از کل اموال و داراییهایش برداشت کند یا فقط می تواند در ثلث آن تصرف کند؟ در پاسخ به این پرسش دو قول وجود دارد: بنابر قول اول او می تواند از اصل ماترک برداشت کند و بنابر قول دیگر از ثلث آن. مطلب دیگر آنکه از آنچه به عنوان ضابطه برای محل نزاع گفتیم، یعنی آنکه کسی مالی موجود یا در حکم موجود (مانند منفعتهای اموال موجود که در زمانهای پیاپی به دست می آید) داشته باشد چه عین باشد و چه منفعت و چه طلبی از کسی داشته یا حق مالی داشته باشد، حال اگر در عالم اعتبار و تشریع آن مال یا حق را به وسیله یک عقد یا ایقاع بدون عوض یا عوض کمتر به دیگری منتقل کند یا ذمه کسی را که حقی بر او دارد بری نماید یا حقی مالی را ببخشد، در تمام این موارد اختلاف شده است که آیا اینها از اصل ماترک برداشته می شود یا مانند وصیت از ثلث آن.

منجزات مریض, مال, بیماری, روایت, عقد, استصحاب, مرض, مرگ, ورثه, معامله