سید محمود یوسف ثانی - عضو هیات علمی گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی

چکیده: مولف در این مقاله در پی تبیین مفهومی «خلق به همت » از نظر ابن عربی و توضیح مبانی هستی شناختی این امر در نظام عرفانی فلسفی شیخ اکبر است . برای انجام این منظور نخست به ارتباط بحث «همت » با مجموعه مباحث عرفانی پرداخته و سپس با بحث از معانی لغوی و اصطلاحی این واژه حدودا معنای آن را ایضاح کرده است . بعد مساله «خلق به همت » و مراد ابن عربی از این تعبیر را بیان نموده و با استفاده از سخنان و آرای خود ابن عربی و دیگر عرفا اثبات کرده است که مبنای هستی شناختی چنین اعتقادی در عرفان نظری حضرات پنجگانه وجود و نحوه ارتباط عارف با این حضرات و چگونگی التفات و غفلت او نسبت به هر یک از این عوالم خمسه وجودی است که سبب ایجاد یا اعدام صورتی از صور هستی در هر یک از حضرات وجود می گردد. خلاصه ماشینی: ] فیروزآبادی ۱۹۹۱ ج ۴: ۲۷۲؛ ابن منظور ۱۹۹۲ ج ۱۵: ۱۳۸ [ و در اصطلاح نیز برای آن تعاریفی ذکر شده است که به برخی از مهمترین آنها ذیلا اشاره می کنیم : ۱ همت عبارت است از توجه و قصد قلب با همه قوای روحانی خود به سوی حق برای حصول کمال . ملا عبدالرزاق کاشانی شارح منازل السائرین در توضیح این سخن پیر هرات می گوید که مراد این است که همت قوه ای است که انگیزه بنده را در طلب مقصود صرفا در اختیار خود می گیرد و آن را از همه شوائب و کدورات پاک می کند، به گونه ای که صاحب همت قدرت بر تعلل و سستی ندارد و نمی تواند در برابر آن ایستادگی کند، زیرا مقهور قدرت همت است ؛ چنان که نمی تواند از مقتضیات و احکام همت نیز دوری کند یا از آنها روبگرداند ] کاشانی ۱۴۱۳: ۳۷۹ [ . چنان که از این تعاریف برمی آید، همت اولا امری است مربوط به قلب و ثانیا حال خاصی برای قلب است که در آن حال ، قلب با جمیع قوای خود متوجه به امری می شود که البته در اینجا منظور از آن امر خدای متعال است و سوم اینکه این توجه تام به سوی حق برای دستیابی به مقصد و مقصود خاصی است که همان حصول کمال برای صاحب همت و یا برای غیر خودش می باشد.

همت, ابن عربی, عارف, عرفان ابن عربی, قلب, خلق به همت, کاشانی, خیال, اصطلاح