نادیا ره - دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
سینا فروزش - گروه آموزشی تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

جغرافیای منحصر به فرد گیلان و مازندران بستری مناسب جهت پرورش توتستان­های وسیع و نوغانداری در ادوار تاریخی بوده است، به نحوی که نوغانداری، بخشی از اقتصاد معیشتی مردم گیلان و مازندران را شامل می­شد. زمین­های مرغوب زیر کشت توتستان­ها از دوره صفویه، به عنوان زمین­های خالصه درآمد و بعدها نیز در اختیار حکومت­های دیگر قرار گرفت. در دوره قاجاریه، با حفظ این سنت، با رقابت­های داخلی و خارجی برای کسب منافع حاصل از ابریشم، شیوه خصوصی­سازی افزوده شد. با روی کار آمدن حکومت پهلوی و اجرای سیاست­های مدرنیزاسیون و اصلاحات ارضی، تغییرات بسیاری در شیوه زمین داری رخ داد. به نظر می­رسد تغییرات حاصله، بر صنعت نوغان داری و وضعیت معیشت نوغان داران اثرگذار بوده است. مقاله پیش ­رو با روش تحقیق تاریخی و با رویکرد کیفی صورت پذیرفته است؛ گردآوری داده­های مقاله، به روش تاریخی و اسنادی انجام و به شیوه توصیفی- تحلیلی نگارش شده است. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که چه عواملی موجب تغییر شیوه­های زمین داری در دوره­های قاجاریه و پهلوی شده و این عوامل چه تاثیری در ضعف و زوال نوغان داری گیلان و مازندران داشت؟ یافته­های مقاله نشان می­دهد؛ در پی تغییرات شیوه­های زمین داری، روستاییان نوغان دار، در مرحله نخست کارگران زمین­داران عمده و در مرحله دوم، کارگران کارخانه های صنعتی شدند. توتستان­ها در سیستم­ شرکت­های سهامی عام و خاص، به شیوه صنعتی احداث شدند و خرده زمین­داران، با شیوه سنتی نوغان داری، یارای رقابت با آن ها را نداشتند. در نتیجه تغییرات شیوه­های زمین داری در دوره­های قاجار و پهلوی، نوغان داری در روستاهای گیلان و مازندران مضمحل شد.

ابریشم, شیوه های زمین داری, روستاهای گیلان و مازندران, قاجاریه, پهلوی