صغری نوده - کارشناس ارشد، دانشگاه شیراز
علیرضا انوشیروانی - دانشیار دانشگاه شیراز

میخائیل باختین به ادبیات به عنوان محیطی گفتگومند (dialogic)می نگرد که در آن فرد، از طریق آنچه که او دیگرزبانی (heteroglossia) می نامد، می تواند مجموعه ای از کلام افراد مختلف- شامل کلام نویسنده، کلام راوی، و کلام شخصیت ها- به همراه مجموعه ای از زبان های افراد متفاوت که به گونه ای هنرمندانه در کنار هم چیده شده اند را بیابد. در میان این صداها که از لایه های مختلف جامعه سر بر می آورند، خواننده با زاویه های دیدی چند گانه، که در این شرایط با آن روبرو می شود، آشنا می گردد که در نهایت منجر به درک عمیق تر او از متن می شود. رد پایی از چنین نوع متنی در اشعار هی فلانی! اثر مهدی اخوان ثالث و قصه ی دریانورد کهن اثر ساموئل تیلور کالریج، شاعر بزرگ انگلیسی، که هر دو به روش روایتی به قلم در آمده اند، قابل مشاهده است. اخوان ثالث از طریق استفاده از صدای افراد متعلق به گروههای مختلف اجتماع با قدرت نفوذ متفاوت که در یک رابطه ی گفتگومند در کنار هم قرار می گیرند و نظرات و دیدگاه های خود را به اشتراک می گذارند، در شعر هی فلانی! یک متن گفتگومند را به وجود می آورد. کالریج نیز در شعر قصه ی دریانورد کهن صدای خودآگاه فعالی که از نظر باختین متشکل از مکالمات و کنشِ کلام های خودآگاهِ شخصیت های مختلف از لایه های مختلف اجتماع است را به گوش مخاطب خود می رساند و بدین شیوه محیطی گفتگومند برای شخصیت ها و همینطور برای مخاطب خود پدید می آورد. هدف مقاله ی حاضر واکاوی گفتگومندی در اشعار اشاره شده از مهدی اخوان ثالث و ساموئل تیلور کالریج از طریق تئوری گفتگومندی باختین است.

مهدی اخوان ثالث، ساموئل تیلور کالریج، میخائیل باختین، دیگرزبانی، گفتگومندی، کنش کلام ها