محمد هادی خالق زاده - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد یاسوج

در منظومه ی شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی (تولد: ۶۵۱ق، وفات: ۷۲۵ق) که به تقلید از خسرو و شیرین نظامی سروده شده، بیتی به قرار زیر آمده:که باشم من به خدمت زیردستی کنیزان تو را آیین­پرستیاین بیت در شیرین و خسرو به تصحیح غضنفر علی­یف و نیز در خمسه ی امیرخسرو دهلوی به قرار مذکور است؛ یعنی در بیت، ترکیب «آیین­پرستی» قید شده است. در پژوهش حاضر که به صورت میدانی و کتابخانه­ای انجام شده، پژوهشگر با این پرسش روبه رو شد که آیا تصحیفی در ترکیب بالا انجام شده است یا خیر؟ چون کلمات کلیدی بیت مانند «خدمت»، «زیردستی» و «کنیز» نسبت معنایی دقیقی با «آیین­پرستی» ندارد. ازسوی دیگر در سه دستنویس خمسه ی امیرخسرو در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی به جای آیین­پرستی، پایین­پرستی آمده که این جستار در پی آن است که با ذکر نمونه­های دیگر از نظامی گنجوی که موردتوجه خاص و تقلید امیرخسرو بوده اثبات کند «پایین­پرستی» ترکیب اصح است که امیرخسرو آن را از نظامی به امانت گرفته؛ ولی به دلیل رواج اندک این ترکیب در ادبیات فارسی و نزدیکی نوشتاری آیین و پایین در نسخ خطی، توسط نسخه­نویسان دچار تصحیف یا تحریف شده است.

آیین ­پرستی, امیرخسرو دهلوی, پایین ­پرستی, تصحیح, تصحیف, نظامی