انباشتگی و یا فرسایش، دو روند تکاملی در مخروط افکنه های عظیم: مقایسه دو مخروط افکنه کواترنر سو و زفره در مرکز ایران

انباشتگی (aggradation) و یا فرسایش (degradation-incision) دو روند متفاوت و متضاد در تکامل مخروط افکنه های عظیم کواترنر هستند که عملکرد آنها می تواند تابع فاکتور های کنترل کننده ای مانند: 1) تکنونیک، 2) آب و هوا، 3) سطح اساس، 4) ترکیب سنگ بستر و به طور شاخص به حجم سیلاب و میزان رسوب به آب وارد شده به مخروط افکنه باشد. مخروط افکنه های عظیم طول (اندازه شعاعی از دهانه ورودی تا انتها) بیشتر از 30 کیلومتر و شیب بسیار آرام دارند و با مخروط افکنه های کوچک کوهپایه ای و پر شیبی که در اثر فرآیند جریانهای رسوبی ثقلی درست شده اند، متفاوتند. از میان فاکتور های اصلی کنترل کننده تشکیل و تکامل مخروط افکنه ها، تکتونیک، شرایط توپوگرافی حوضه را در دراز مدت برای داشتن شیب کافی کنترل می کند و آب و هوا (بارش، پوشش گیاهی) وقوع سیلابها را تحت تاثیر قرار می دهد. در صورت وجود شرایط رسوبگذاری از نظر فضای فیزیکی (accommodation space) و در شرایط تعادل بین دو پارامتر مهم آب به رسوب، انباشته شدن رسوبات بر روی هم و پیشروی جبهه رسوبی (progradation) و رسوبگذاری در نزدیکی دهانه مخروط افکنه (proximal active lobe) اتفاق می افتد. در صورتی که به هر دلیلی، از جمله تغییر آب و هوا، میزان رسوبات تولید شده در یک حوضه آبریز تغییر کند و کم شود، پدیده فرسایش رسوبات قبلی و حفر بستر کانال مخروط افکنه و تغییر مکان رسوبگذاری به بخش های فعال انتهایی (distal active lobe) اتفاق می افتد. این مقاله با مقایسه مخروط افکنه سو در غرب و مخروط افکنه زفره در جنوب رشته کوه کهرود در ایران مرکزی، به و نقش تولید رسوب در حوضه آبریز آنها و اهمیت آن در روند تکاملی آن ها می پردازد.

Keywords:

مخروط افکنه عظیم , روند تکاملی , انباشتگی و یا فرسایش رسوبی , آبخوان , پخش سیلاب