معصومه کاویان - کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه پیام نور واحد همدان

شاعران در تاریخ ایران پس از اسلام و به ویژه در روزگار صفویه، گروه اجتماعی بسیار پر تکاپو و فعال در عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می آمدند و از این رو تاثیر و نفوذ فروانی از ایشان برجای مانده است؛ اما این گروه اجتماعی تنها به یک پایگاه اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی وابسته نبودند و تنوع اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی در ایران دوره صفویه داشتند. هر چند درباره زندگی و احوال این شاعران پژوهش های گسترده ای از سوی متخصصان تاریخ و پژوهشگران ادبیات انجام گرفته است اما درباره وابستگی های اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی آنان در ایران دوره صفویه انجام نگرفته است. لذا این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که شاعران ایرانی در روزگار صفویه به کدام پایگاه های اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی وابستگی داشتند؟ در پاسخ به پرسش یاد شده می توان گفت تنوع پایگاه اجتماعی و اقتصادی شاعران ایرانی دوره صفویه به نهادهای گوناگون اجتماعی از نهاد حکومت و دربار، نهاد دین، بازاریان و پیشه وران وابسته بوده و از منظر جغرافیایی مناطق مختلف و متنوع از شهر تا روستا را دربر می گرفته است و محدودیتی در ورود گروههای مختلفی اجتماعی و اقتصادی و مناطق جغرافیایی ایران به عرصه شعر و شاعر نبوده است. باید گفت که بیشترین شاعران این دوره ازخراسان بوده اند (۲۲۴ نفر)، پس از آن اصفهان (۱۹۷ نفر) و سپس شیراز و تبریز (هر کدام ۱۵۳ نفر). حال آنکه کمترین تعداد شاعران این دوره در دیارخوزستان و مناطق جنوبی (۲۳ نفر)، شاعران دیار عراق و بغداد (۱۹ نفر) و شاعران دیار عثمانی راتشکیل داده اند. با توجه به اطلاعات موجود از میان ۳ گروه اصلی مشاغل که شامل مشاغل حکومتی و اداری، غیرحکومتی و غیراداری و مشاغل دینی، روحانی و اوقاف می باشد مشاغل غیرحکومتی و غیراداری و از میان مشاغل غیرحکومتی و غیراداری تجار، کسبه، پیشه وران و صنعتگران (۲۵۹ نفر) بیشترین تعداد شاعران و کمترین تعداد شاعران هم، در مشاغل دینی و اوقاف،به خود اختصاص داده است.

پایگاه اجتماعی، پایگاه اقتصادی، شاعر ایرانی، صفویه، تذکره ادبی، شعر