محمدطارق درازهی - دکتری تخصصی فلسفه و کلام اسلامی

بحث از نفس برای همگان زمانی اهمیت پیدا می کند که به تامل در زمینه مرگ و معاد می پردازند. درواقع تاثیر و تاثیر نفس غیرمادی با جسم مادی که دو امر متضاد هستند و یگانگی آنها در میان همه متفکران و فلاسفه مورد بحث و مناقشه بوده است. ملاصدرا با نگاهی خاص از دیگر فلاسفه به بحث نفس و معاد می پردازد. در واقع زمینه اصلی اعتقادات ملاصدرا بحث وجود، اصالت وجود، تشکیک وجود، مجعول بودن وجود وعینیت وجود است. زمانی که بحث از وجود، اعتقاد به وجود و اصالت وجود در دستگاه فکری ملاصدرا مطرح می گردد، این مهم روشن می گردد که ما با حرکت جوهری مواجه هستیم. در حرکت جوهری نفس ابتدا با درجه وجودی کمتر و ضعیف تر و منطبع در بدن حادث و ظاهر می گردد و بعد متاثر از حرکت جوهری از مرحله جسمانیت عبور می کند و به مرحله تجرد برزخی رسیده و سپس با نفوس ضعیفی از انسان ها از این مرحله نیز عبور می کند و به مرحله تجرد کامل عقلانی نائل می آید. در واقع در نگاه ملاصدرا نفس به واسطه مراحل و فرایند خود همراه و متحد شده و در هر مرحله عین همان مرحله است. افزون براینکه دیدگاه تشکیک روح بخاری و بدن مثالی که از دل اصالت وجود آمده است به عنوان دو مرتبه از مراحل و مراتب نفس به شمار رفته است. به نظر می رسد در نگاه ملاصدرا، نفس زمانی که در پایین ترین مرحله وجودی خود قرار دارد و با بدن منبطع شده است، درحال گذر و سیلان از یک مرحله گذار از حیات خود است. در واقع نفس با بدن یگانگی دارد و هیچگونه دوئیت و جدایی بین آنها وجود ندارد.

نفس و بدن، ملاصدرا، حدوث، عقل