منیژه پورعلی - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

عصر صفویه دوره ی تلاطم و دگرگونی های مهم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در تاریخ ایران زمین به حساب می آید. در این دوره با به قدرت رسیدن یک حکومت کاملا ایدئولوژیک که تا آن زمان سابقه نداشت، تمام معیارها و ساختارهای بنیادین جامعه دچار تغییر و تحول شد. تحولات اساسی سیاسی، تاثیر عمیقی بر حوزه ی زبان و فرهنگ و ادب این دوران گذاشت که می توان بازتاب آن را در آثار متنوع و مکتوب این عصر به خوبی مشاهده کرد. در حکومت صفوی قدرت بین سه گروه: شاهان و دربار، نظامیان قزلباشان و علمای مذهبی شیعه با بسامدهای گوناگون در برهه های مختلف تقسیم می شد و دست به دست می گشت. در این بازی سیاسی، هر بار که یکی از این عاملان قدرت، زمام امور را آشکار و یا پنهان، به دست می گرفت، تاثیرات نفوذ خود را بر جامعه و مردم و به تبعیت از آن ها بر حوزه ی زبان و ادبیات می نهاد و سبک و ساختار آثار ادبی و فرهنگی را شکل می بخشید و جهت می داد. با توجه به جامعه شناسی زبان که به بررسی جنبه های مختلف زبان در اجنماع و آثار فرهنگی می پردازد، در پژوهش حاضر، تاثیر قدرت بر کتاب «رساله در پادشاهی صفوی» از منظر جامعه-شناسی زبان بررسی شده و جنبه های مختلف لفظی و معنوی این تاثیر به نمایش درآمده است. عربی گرایی روحانیت با تاثیرپذیری از ایدئولوژی حاکم بر جامعه، سبک و ساختار این کتاب را از نظر لفظی به سمت التقاط نحو فارسی و عربی کشانده و از نظر محتوایی به نثرهای مذهبی در جانبداری از حکومت صفوی نزدیک کرده است.

قدرت, جامعه شناسی زبان, صفویه, نثر صفوی, رساله در پادشاهی صفوی