فرنگیس منصوری - استادیار گروه حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

یکی از موثرترین شیوه های اجرای اسناد حقوق بشری و حمایت از آزادی های اساسی بشر، پیش­بینی سازوکارهای اجرایی و نظارتی برای آنهاست. نظام حقوق بشر بین­المللی ساز و کارهایی را برای حمایت از قربانیان نقض حقوق بشر مقرر کرده که یکی از این سازوکارها «آیین دادخواهی فردی» است که در بسیاری از اسناد حقوق بشری پیش­بینی شده است.  مسئله­ای که در این مقاله مطرح می­شود، چگونگی فرایند «آیین دادخواهی فردی» در دو سند مهم حقوق بشری بین­المللی؛ یعنی میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (از این به بعد میثاقین) است. در راستای تبیین این مسئله و به روش توصیفی و تحلیلی خواهیم دید که در نظام معاهده­ای میثاقین حقوق بشر، ساز وکار حمایت از قربانیان نقض حقوق بشر با عنوان «آیین دادخواهی فردی» ایجاد شده است. در این شیوه دادخواهی، به اشخاص قربانی نقض حقوق بشر اجازه داده می­شود تا پس از ناکامی در توسل به مکانیزم­های داخلی، برای احقاق حقوق خود، مستقل از دولت و نهادهای دولتی اقدام نمایند. بررسی­ها نشان می­دهد این شیوه دادخواهی اگرچه موثر است، اما روند رسیدگی­ها بعضا طولانی و با مقاومت دولت متهم روبه ­رو می­ شود.

حقوق بشر, آیین دادخواهی, میثاقین, پروتکل های اختیاری