هاشم کاظمی - دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته باستان شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
مصطفی ده پهلوان - دانشیار، گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

شروع سلطنت اشکانیان و هویت ارشک اول به عنوان سرسلسله این حکومت یکی از بخشهای رازآلود تاریخ اشکانی است. متاسفانه هیچ یک از تاریخهای متعددی که در دوران باستان درخصوص اشکانیها نگاشته شدهاند باقی نمانده و در دورههای متعدد از بین رفتهاند. در نتیجه فقدان منابع موثق، برداشتهای مدرن از دولت و حکومت اشکانیها با واقعیتهای سیاسی و فرهنگی آن زمان سازگار نیست. بر اساس تحلیل منابع مکتوب در خصوص هویت ارشک، آنها را میتوان به دو سنت تاریخنگاری تقسیم کرد: یکی متعلق به آپولودوروس و دنبالکنندگان او، یوستین و استرابو، و دیگری بهوسیله آریان و دنبالکنندگان او (فوتیوس، زوسیموس، سینکلوس، دیو). در این میان، یک روایت در میان پژوهشگران تاریخ و باستانشناسی اشکانی مورد استقبال بیشتری قرار گرفته است. بر اساس این روایت، ارشک یک سکایی بود که ریاست قبیله پارنی از اتحادیه داهه را بر عهده داشت. سپس، باتوجه به این نسخه از منشا اشکانیها، در اواسط قرن سم پ.م. ارشک از آشفتگی حکومت سلوکی در غرب استفاده میکند و به همراه پارنیها ایالت پارت سلوکی را به تصرف خود در میآورند و زمینه شکلگیری شاهنشاهی اشکانی را فراهم میکنند. مرجع اصلی و موثرترین اشاعه دهنده مفهوم اشکانیان کوچرو و سکایی استرابواست. وی در شناخت ریشه اشکانیها از مورخان قدیمتر هلنیستی الهام گرفته، با این حال هیچ یک از آنها قبل از قرن دوم پیش از میلاد زندگی نکردهاند. در این تحقیق، نگارندگان با تکیه بر شواهد باستانشناختی و تحلیل منابع مکتوب سنت تاریخنگاری آریان و دنبالکنندگان وی مبتنی بر بومی و پارتی بودن ارشک را به واقعیتهای سیاسی و اجتماعی زمان اشکانی نزدیکتر میدانند. همچنین استدلال خواهد شد که ارشک اول هرگز نتوانسته حکومتی هماورد با امپراتوری سلوکی را تاسیس کند، بلکه وی تحت سلطه سلوکیها یک حکومت خراج گذار را اداره میکرد. تاسیس شاهنشاهی اشکانی با تکیه بر عناصر بومی و پارتی میتواند فقط پس از سلطنت آنتیوخوس سوم (۲۲۳/ ۲۱۸۷) صورت گرفته باشد. در حقیقت، هیچ شاهدی، مستقیم و غیرمستقیم، برای شاهنشاهی اشکانی در ایران در قرن سوم وجود ندارد. اگر حکومت اولیه اشکانیان اساسا دارای یک بنیاد سرزمینی بود، نمی توانست چیزی فراتر از یک قدرت منطقهای بوده باشد.

اشکانیان, پارتیان, سکاییها, ارشک, منابع مکتوب, پارت