حسین دودانگه - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی
سجاد حسینی - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه محقق اردبیلی (نویسنده مسئول)
جعفر آقازاده - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه محقق اردبیلی

قاچاق ها یک جریان ضد حکومتی در اراضی روسیه تزاری بودند. بخشی از این جریان تنها به ایجاد بی نظمی در جامعه و تاراج و چپاول روی آورد، اما بخش قابل توجهی از آن به عنوان یک نیروی مردمی فعال در منطقه قفقاز جنوبی، در پی از میان بردن ظلم و ستم و ایجاد ثبات و آرامش در این منطقه بود. لهذا برای رسیدن به این هدف با حاکمیت روسیه تزاری و فئودال های محلی وابسته به آن درگیر شدند و به دلیل کمبود نیرو، نبرد پارتیزانی در سرحدات روسیه و ایران در دو سوی ارس را برگزیدند. این فرار و گریز در نواحی مرزی سبب شد تا از آنان با عنوان قاچاق یاد شود. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تبیینی به بررسی مسئله قاچاق ها در مرزهای ایران قاجار و روسیه تزاری در قرن نوزدهم و بیستم میلادی بپردازد. یافته ها نشان می دهد که نیاز مبرم به خاک و آب و کمبود آن ، خودسری ثروتمندان و وابستگان به حکومت، اساسی ترین دلایل ظهور قاچاق ها در اراضی قفقاز جنوبی بود. مسئله کمبود زمین و خاک، زمانی به یک بحران بزرگ مبدل شد که دولت تزاری سیاست مسیحی سازی خود در قفقاز را پیش برد و بر این اساس بخش قابل توجهی از زمین و آب مسلمانان بومی منطقه را به سود جمعیت های مسیحی تازه وارد مصادره کرد.

قاچاق, قفقاز, آذربایجان, ایران قاجار, روسیه تزاری