کیوان احسانی - عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
فریدون رضائی - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران (نویسنده مسئول)
فاطمه قنبری - دانش آموخته کارشناسی ارشد تفسیر قرآن مجید، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

مقاله «زقوم» در دایره المعارف لیدن توسط سلوی العوا نگاشته شده است. نویسنده در این مقاله ضمن بررسی درخت زقوم در قرآن، با تبعیت از برخی از مفسران اهل سنت و بی توجهی به سایر روایات فریقین، شجره ملعونه در قرآن را همان شجره زقوم معرفی می کند. نگاه یک سویه و نداشتن جامع نگری نویسنده، منتج به ارائه تحلیلی ناقص از شجره زقوم و نداشتن تبیین صحیح ارتباط آن با شجره ملعونه شده است؛ ازاین رو بررسی جامع شجره زقوم و نقد دیدگاه نویسنده مقاله ضروری به نظر می رسد. نوشتار حاضر ضمن واکاوی واژه شجره زقوم در شبکه معنایی قرآن، ارتباط یا نبود ارتباط آن با شجره ملعونه را کنکاش کرده است. مقاله با وجود داشتن نقایص گفته شده، دارای نقاط قوتی مانند بررسی تمامی موارد کاربرد زقوم در قرآن، ترسیم زیبای درختان پاک و بهشتی ضمن مقابله سازی با درخت زقوم، استفاده از منابع لغوی و نقد نظرات آنان و بررسی تقابل دیدگاه ظاهرگرایان و عقل گرایان است. درخصوص نقاط ضعف مقاله این موارد مطرح است: استفاده مطلق از منابع اهل سنت و بی توجهی به منابع شیعه، منابع محدود مقاله، بی توجهی به روایات تفسیری درباره شجره ملعونه، شجره ملعونه را به عنوان مصداق اصلی شجره زقوم معرفی می کند. نقص عمده مقاله خلط ارتباط شجره ملعونه و شجره زقوم و مراجعه نکردن به سایر منابع و خصوصا بی توجهی به روایاتی است که نشان می دهد شجره ملعونه نمادی خاص برای گروهی خاص (بنی امیه) است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه ای انجام شده است

قرآن, مستشرقان, دایره المعارف لیدن, شجره زقوم, سلوی العوا, شجره ملعونه