محمد حجی پور - استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

موقوفات ازجمله منابع اقتصادی و اجتماعی ارزشمند است که با هدف حمایت از فقرا، ترویج علم و فرهنگ، تقویت عبادات و خیرات و غیره تاسیس شده است. بهره وری آن به معنای استفاده بهینه و بهتر از موقوفات، یک الزام و ضرورت اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی است. در جهان امروز برای بهینه نمودن فرایند تصمیم گیری و برنامه ریزی باید آینده نگری رویکرد حاکم باشد؛ زیرا شناخت و ارزیابی واقعی حاصل از شیوه نگریستن علمی به آینده به دست خواهد آمد. بدین ترتیب، به منظور اینکه در آینده بتوان شاهد افزایش بهره وری موقوفات در فضای روستایی شهرستان بیرجند و همچنین تقویت نقش آن در اقتصاد این سکونتگاه ها بود، با رویکرد آینده نگری، عوامل کلیدی توسعه آن تحلیل شده اند. نوع پژوهش، کاربردی و از لحاظ فرایند اجرا نیز آمیخته بوده است. به کمک مطالعات اسنادی، مصاحبه های نیمه ساختاریافته و پرسشگری داده ها جمع آوری شده اند. شناخت عوامل کلیدی با استفاده از دو روش دلفی و تحلیل ماتریس اثرات متقاطع در نرم افزار MICMAC انجام شده است؛ به طوری که از مجموع گزاره های گردآوری شده، درنهایت گروه ۱۲ نفری خبرگان ۱۴ عامل را تایید نهایی کردند. براساس یافته ها، وضعیت نظام مطالعه شده تاحدودی ناپایدار شناخته شد. بین عوامل «حمایت گری مالی از بهره برداران خرد با سازوکاری نظیر صندوق های خرد اعتباری» به عنوان پیشران دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و «حاکم شدن رویکرد مدیریت اقتصادی در تمامی سطوح» به عنوان پیشران با بیشترین اثرپذیری مستقیم در برنامه ریزی توسعه بهره وری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند شناخته شد. همچنین، در حالت غیرمستقیم بیشترین اثرگذاری مربوط به پیشران «راه اندازی گروه های توسعه روستایی موقوفه محور» و بیشترین اثرپذیری نیز مربوط به «توسعه کشت محصولات راهبردی و دارای مزیت» است.

توسعه روستایی, سرمایه, بهره وری, موقوفه, آینده نگاری, بیرجند