سید حسین میرزاده - پژوهشگر دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران، ایران
اعظم افشارنیا - دکتری شهرسازی (واحد علوم و نحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی)، وزارت راه و شهرسازی، تهران، ایران

یکی از مهم ترین نقدها به برنامه های جامع، به منزله مهم ترین سند بالادستی برای برنامه ریزی و مدیریت شهرها، طولانی شدن فرایندهای تهیه، بررسی، و تصویب آنهاست. در این پژوهش چرایی این مسئله دنبال می شود. برای پاسخ به این پرسش، مدیران شهرسازی و معماری اداره های کل راه و شهرسازی استان ها جامعه آماری انتخاب گردیدند؛ زیرا آنها از ابتدای فرایند انتخاب مهندسین مشاور، تهیه، بررسی، تصویب، ابلاغ، اجرا، و ارزیابی برنامه های جامع حضور موثری دارند. درواقع، برخلاف سایر افراد و نهادهای ذی نفع یا ذی نفوذ در برنامه های جامع شهری، مدیران شهرسازی استان ها دارای نقش هایی چندوجهی، همه جانبه، و مستمر در خصوص این اسناد توسعه شهری هستند. در این پژوهش عمده تمرکز بر روش پرسش نامه برای استخراج نظرات جامعه آماری است و برای توجیه رویکرد پراگماتیک این پژوهش، در بررسی اجمالی متون نظری مرتبط با پراگماتیسم و برنامه های جامع، از روش مطالعه اسنادی و تحلیل محتوا استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که اتخاذ رویکرد پراگماتیستی می تواند به شناخت هرچه بهتر دلایل طولانی شدن فرایند تهیه، بررسی، و تصویب برنامه های جامع شهری کمک کند. از این حیث و از منظر جامعه آماری این پژوهش، طولانی شدن فرایندهای برنامه های جامع دلایل مختلفی دارد که می توان به ضعف، عدم هماهنگی، به فعلیت نرسیدن قابلیت ها، عدم آموزش کافی نیروهای انسانی متخصص در دستگاه های ذی نفع و ذی نفوذ ملی و محلی، و فقدان شرکت های مهندسین مشاور با تجربه و تخصص کافی در مناقصات تهیه برنامه های جامع برای شهرهای کوچک و متوسط اشاره کرد. درنهایت، باید بدین نکته توجه گردد که وضعیت موجود فرایندهای مرتبط با تهیه، بررسی، و تصویب برنامه های جامع ناشی از قوانین، مقررات، دستورالعمل ها، رویه های اداری و آموزش نیروهای انسانی در سطوح مختلف است که همه این موارد طی دهه های متمادی شکل گرفته و انجام اصلاحات در همه محورها سبب نیل به نتیجه مناسب می شود.

برنامه جامع, طولانی شدن, فرایند, شهر, پراگماتیسم