سیدعلی هاشمی خان عباسی - گروه معارف و الهیات اسلامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ایران
مرتضی آقایی ورکی - گروه معارف و الهیات اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

بحث تعارض از پرسابقهترین مباحث اصولی است که دغدغه حل این معضل حدیثی که تاثیر مستقیم در استنباط حکم شرعی دارد در روایات متعدد انعکاس یافته است. اصولیان در طول تاریخ به تنقیح مباحث تعارض پرداخته و ضوابط و تقسیمات متعددی ارائه دادهاند. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی بر پایه اطلاعات کتابخانهای و اسنادی و با استفاده از منابع و قواعد اصولی سعی دارد با ارائه تقسیم نوین راهکارهای ثبوتی و اثباتی گامی در تنقیح جدید این بحث بردارد. راهکارهای اثباتی ناظر به حکم در مرحله دلیل و حجت هستند و راهکارهای ثبوتی ناظر به حکم با قطع نظر از دلیل اند. راهکارهای ثبوتی به دو حیطه تشریع حکم و اجرای آن تقسیمپذیر است. اعمال راهکار ثبوتی تشریعی یا اهمال و طرح آن در کمال و نقصان حوزه تشریع موثر است و تببین دقیق شاخصه کمال و نقصان تشریع می تواند در ارائه راهکارهای ثبوتی تشریعی تاثیر بسزایی داشته باشد که در این نوشتار مورد توجه قرار گرفت. اعمال و اهمال راهکار ثبوتی امتثالی در کیفیت و کمیت امتثال حکم موثر است و اعمال آن مستند به سنجههای کمی و کیفی امتثال است. بررسی این مباحث و امتداد آن به فقه حکومتی و به طور کلی فقه های مضاف، که اشاراتی در این مقاله به آنها شده است، می تواند به ظرفیت اصول فقه در مواجهه با مسائل روز بیفزاید.

تعارض, راهکارهای اثباتی, راهکارهای ثبوتی, مرجحات خارجیه, مرجحات داخلیه