حسنا ورمقانی - استادیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

مطالعه تحولات تاریخ ایران نشان می دهد که امنیت زیربنای لازم برای ایجاد ثبات و اقتدار سیاسی، توسعه تجارت و بازرگانی و شکل گیری شبکه منظم راه ها را فراهم نموده است. ازاین رو به علت نبردهای متعدد پادشاهان و حکام، تلاش برای تامین امنیت و حفاظت راه ها و همچنین توجه به تامین امنیت در مکان یابی و شکل معماری منزلگاه ها ضروری به نظر می رسید. هدف پژوهش، تحلیل تطبیقی ساختارهای فضایی منزلگاه های میان راهی در گونه های دشت و کوهستان با تمرکز بر تدابیر حفاظتی- دفاعی است. سوال تحقیق آن است که کدام عناصر کالبدی و به چه شکل بر حفاظت و دفاع در منزلگاه های میان راهی ایران در الگوهای مختلف چیدمان فضا اثرگذار بوده است؟ وجوه تشابه و تمایز منزلگاه های دشتی و کوهستانی در حفاظت و دفاع کدام است؟ روش تحقیق شامل ترکیبی از رویکرد کیفی به صورت تحلیل و تفسیر اطلاعات کتابخانه ای و نیز رویکرد کمی- کیفی و نرم افزاری برمبنای روش موردپژوهی است که به صورت مشاهده و تحلیل با شبیه ساز رایانه ای دپت مپ جهت بررسی چیدمان فضایی ۲۰ منزلگاه میان راهی متعلق به دوره صفوی از دو گونه دشتی و کوهستانی انجام گرفته که ازطریق بررسی تطبیقی نمونه ها و روش استدلال منطقی، عوامل موثر بر ساختار امنیت در معماری منزلگاه ها ارزیابی و استنتاج شده است. نتایج تحقیق نشان داد منزلگاه های دشتی بنابر الزامات محیطی، تنوع کالبدی بیشتری به لحاظ تدابیر دفاعی دارا بوده که برحسب شرایط امنیت منطقه، پیکربندی متمایز یا مشابهی در قیاس با گونه کوهستانی به لحاظ دسترس پذیری، قابلیت دید، نفوذپذیری و یکپارچگی فضا فراهم می کنند.

تحلیل فضایی, منزلگاه میان راهی, حفاظت, دفاع, عصر صفوی