موسی کرمی - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم
احسان شکیب نژاد - کارشناس ارشد حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

اعمال قدرت و استفاده­ی نظامی-امنیتی از دریای خزر، به­ویژه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، چالشی جدی برای امنیت کشورهای پیرامون آن و از جمله جمهوری اسلامی ایران بوده است. نظر به اهمیت تاریخچه­ی انتظامی-امنیتی دریای خزر در فهم جایگاه کنونی آن از نظر ژئوپولتیکی و ژئواستراتژیکی، پژوهش فرارو در صدد آن است که به روش توصیفی-تحلیلی و با به­کارگیری منابع کتابخانه­ای، به سیر تحولات امنیتی-نظامی حاکم بر دریای خزر از دوران صفویه تا انعقاد کنوانسیون ۲۰۱۸ آکتائو می­پردازد و به بررسی مهم­ترین وجوه امنیتی-نظامی کنوانسیون مربوطه دست می­یازد. در این راستا، تاریخ یاد شده به دو بخش اصلی تقسیم می­گردد که مقاله بر اساس آن پیش می­رود: از دوران صفویه تا فروپاشی شوروی  و از فروپاشی شوروی تا کنوانسیون ۲۰۱۸ آکتائو. مطالعه­ی این فرآیند تاریخی نشان می­دهد که ما شاهد حرکتی از یک جانبه­گرایی به سوی چندجانبه­گرایی در عرصه­ی امنیتی-انتظامی در حوضه­ی دریای خزر هستیم. حرکتی که بر پایه و در نتیجه­ی آن، کنوانسیون سال ۲۰۱۸ آکتائو میان کشورهای ساحلی دریای خزر منعقد گردید. این کنوانسیون سندی امنیت­محور است که به صورت بالقوه می­تواند در راستای پایان دادن به یک جانبه­گرایی برخی کشورهای منطقه و حضور نظامی کشورهای غیرخزری مورد استفاده قرار گیرد.

دریای خزر, تاریخ, نظامی گری, امنیت, کنوانسیون آکتائو