غلام حسن جعفری - استادیار دانشگاه زنجان

واژه زمین ریخت شناسی که برگرفته از ژئومورفولوژی است بیان کننده برایند نهایی فرایندهای داخلی و خارجی است، که فرم کنونی را می سازند. در کنار فرم های عمومی مناطق سطحی زمین گاه به فرم های خاصی برمیخوریم که در نوع خودنادر و بی نظیرند و می تواند ناشی از عوامل مختلفی مثل جنس زمین و فرایند، به تنهایی یا با هم باشد. جنس زمین در ارتباط با فرایندهای مختلف فرم های متفاوتی را ایجاد می کند. در ایران زمین مناطق خاصی وجود دارد که توده های نفوذیبه صورت با تولیت بیرون زده و در بین رسوبات خود نمایی کنند. از جمله این نواحی می توان به باتولیت های الوند همدان،شیرکوه یزد، بیستون کرمانشاه و... اشاره کرد. الوند همدان که یک توده نفوذی در بین رسوبات آهکی است در ارتباط با فرایند های کواترنری فرم هایی ایجاد کرده است که بستر لازم برای مدنیت همدان و شهرهای اطراف را مثل؛ تویسرکان، سرکان، اسدآباد، بهار، ملایر و... فراهم نموده است. بر اساس مطالعات میدانی و شواهدی از سنگ های سرگردان جریان یخچالی دوره کواترنری تا ارتفاع 1011 متری )از جمله در مبارک آباد، اسد آباد، مهدی شهر و..( پیش می آمده اند و وجود دره های یخچالی متعدد در منطقه که همه آن ها در پایین دست به فرم های سیرک مانندی در دره میشان و تخت نادر منتهی می11 درجه سانتی گراد است )ایستگاه همدان( بیان / شوند و واقع شدن آن ها در جایی که متوسط دمای دراز مدت آن حدود 7 کننده تأثیر فرایند یخچالی در دوران گذشته و فرایند مجاور یخچالی در زمان کنونی است، چرا که پوشش برفی بیش از 6 ماه از سال در ارتفاعات بالاتر از 0111 متری در شرایط کنونی دوام دارد. این فرایندها در ارتباط با جنس زمین چشم انداز هایویژه ای از دره های سیرکی، آبشارها، سیرک های یخچالی، سیرک های معلق، تافونی، گناما و ... را ایجاد کرده اند و محیط مناسبی را برای مطالعات میدانی فراهم نموده است. در این مقاله با توجه به مشاهدات میدانی و نقشه های توپوگرافی همدان 1 و تویسرکان و نقشه زمین شناسی همدان سعی در بررسی این فرم ها داریم

سیرک لانه ای، یخچال ، سیرک معلق ، الوند ، باتولیت