فاطمه سمیع خشک اسطلخی - دانشجوی دکتری گروه علوم خاک، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان
نفیسه یغمائیان مهابادی - دانشیار گروه علوم خاک، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان
سپیده ابریشم کش - استادیار گروه علوم خاک، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان
عطااله مصلحت جو - کارشناس ارشد آبخیزداری، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان

جنگل ها نقش مهمی در پایداری زیست بوم دارند و جنگل تراشی یکی از عوامل کاهش کیفیت خاک به شمار می آید. در این پژوهش، با بهره­گیری از تحلیل های چند متغیره، شاخص کیفیت خاک در سه کاربری جنگل، مرتع و زراعی در منطقه سی دشت استان گیلان ارزیابی شد. ۲۰ نمونه خاک مرکب از هر کاربری و از دو عمق ۱۰-۰ و۲۰-۱۰ سانتی متر برداشت شد. شاخص تجمعی وزنی کیفیت خاک با استفاده از آنالیز تجزیه به مولفه های اصلی و دو گروه (۱) مجموعه داده حداقل (MDS۱) و (۲) مجموعه داده حداقل تصحیح شده (MDS۲)، محاسبه شد. هم چنین، دو روش وزن دهی (واریانس و سهم هر ویژگی) و نمره­دهی (خطی و غیر­خطی) مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از نظر شاخص کیفیت خاک، تفاوت بین کاربری های اراضی توسط  MDS۲در روش نمره دهی غیرخطی بهتر از روش خطی نمایان می­شود، به­طوری که میانگین شاخص کیفیت خاک در کاربری جنگل و مرتع بیشتر از کاربری زراعی  بود. شاخص کیفیت خاک با روش وزن دهی واریانس و نمره دهی غیرخطی در MDS۲ (SQIW۲-MDS۲-NLS) دارای بالاترین میزان شاخص حساسیت (۳/۱۴) بود. مجموعه داده حداقل تصحیح شده ( MDS۲) که شامل ویژگی های سیلت، میانگین وزنی قطر خاکدانه، واکنش خاک، کلسیم کربنات معادل و فسفر قابل دسترس بود، با دارا بودن راندمان ۸۰% در مقایسه با مجموعه داده حداقل (MDS۱) از کارآیی بالاتری برخوردار بود. اولویت دهی شاخص های کیفیت خاک نشان داد که شاخص کیفیت خاک با روش وزن دهی واریانس و نمره دهی غیرخطی در MDS۲ (SQIW۲-MDS۲-NLS) اولین رتبه را داشت و این شاخص تغییر در شیوه های مدیریتی و وضعیت کلی خاک را بهتر نشان داده و مناسب ترین روش در ارزیابی اثر جنگل تراشی بر کیفیت خاک در منطقه مورد مطالعه بود.

شاخص های کیفیت خاک, تغییر کاربری اراضی, مجموعه داده حداقل تصحیح شده, جنگل تراشی