میرناصر نویدی - دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران؛
جواد سیدمحمدی - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

در این پژوهش، واحدهای خاک در دشت های آبی کشور بر اساس داده های مطالعات قبلی خاک شناسی، تصاویر ماهواره ای، نقشه های کاربری و در نظر گرفتن پهنه های زراعی- اقلیمی، باهدف تعیین توان (پتانسیل) اراضی برای کشت آبی محصولات صنعتی شامل چغندرقند، پنبه، گلرنگ و نیشکر مشخص شد. سپس، اراضی موردنظر برای کشت آبی محصولات مزبور از نظر تناسب اراضی طبق چهارچوب فائو و روش پارامتریک ریشه دوم ارزیابی شد. نتایج نشان داد که از چهار میلیون هکتار اراضی مزبور برای کشت آبی چغندرقند، حدود ۱/۲۳ میلیون هکتار در کلاس S۱ (مناسب زیاد)، ۱/۵ میلیون هکتار در کلاس S۲ (مناسب متوسط)، ۷۴۰ هزار هکتار در کلاس S۳ (مناسب بحرانی)، ۳۹۰ هزار هکتار در کلاس N۱ (نامناسب در حال حاضر) و ۴۲۰ هزار هکتار در کلاس N۲ (نامناسب دائمی) قرار داشت. از مجموع اراضی بررسی شده برای کشت پنبه به مساحت حدود ۲/۴ میلیون هکتار، ۷۵ هزار هکتار در کلاس S۱، ۶۷۱ هزار هکتار در کلاس S۲، ۸۹۵ هزار هکتار در کلاس S۳، ۴۲۰ هزار هکتار در کلاس N۱ و ۳۴۰ هزار هکتار در کلاس N۲ بود. از ۲/۲ میلیون هکتار اراضی بررسی شده برای کشت گلرنگ، ۳۸ هزار هکتار در کلاس S۱، ۵۶ هزار هکتار در کلاس S۲، ۱/۳ میلیون هکتار در کلاس S۳، ۳۶۳ هزار هکتار در کلاس N۱ و ۳۹۸ هزار هکتار در کلاس N۲ ، و از مجموع اراضی بررسی شده برای کشت نیشکر به مساحت حدود ۶۱۵ هزار هکتار، ۶ هزار هکتار در کلاس S۱، ۱۸ هزار هکتار در کلاس S۲، ۱۹۳ هزار هکتار در کلاس S۳، ۹۸ هزار هکتار در کلاس N۱ و ۳۰۰ هزار هکتار در کلاس N۲ قرار داشت. تجزیه وتحلیل آماری داده‎ها نشان داد که تفکیک کلاس‎های تناسب اراضی دارای دقت قابل قبول است. مهم ترین ویژگی های محدودکننده خاک برای کشت چغندرقند عبارت اند از: اسیدیته، شوری و قلیائیت و زهکشی. ویژگی های محدودکننده برای کشت پنبه شامل عوامل اقلیمی، مقدار و درجه شیب، شوری و قلیائیت، آهک و گچ بود. نیز، اسیدیته، زهکشی، شوری و قلیائیت، و اقلیم جزو ویژگی های محدودکننده کشت گلرنگ بود و برای نیشکر، شوری و قلیائیت، زهکشی و شیب زمین. توجه به اراضی مناسب و نامناسب تفکیک شده در نقشه های تناسب اراضی محصولات ذکرشده در بالا، مدیریت کشت را برای کشاورزان و برنامه‎ریزان تسهیل می نماید.

کلاس های تناسب اراضی, اراضی مناسب گیاهان صنعتی, محدودیت‎های اراضی برای کشاورزی