زهرا رویتوند غیاثوند - گروه روان شناسی عمومی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
ولی اله فرزاد - گروه روان شناسی عمومی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
بهرام صالح صدق پور - گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران
آنیتا باغداساریانس - گروه روان شناسی عمومی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
علی رضا کرمی گزافی - گروه آموزشی شیمی، دانشکده علوم پایه دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران

پیشینه و اهداف: به تناسب گسترش مهارت های گوناگون در زندگی، یادگیری و آموزش هر جامعه ای نیاز به ارتقاء کمی و کیفی دارد. در شرایط کنونی گسترش سریع تکنولوژی باعث تغییر در چگونگی یادگیری شده است و جهت افزایش یادگیری، کسب دانش و اطلاعات و مهارت های مرتبط با آن، از روش های مختلف تدریس و آموزش استفاده می شود که بر دانش افراد تاثیرگذار است و سبب ارتقاء آن می گردد؛ از جمله این روش ها استفاده از نقشه های مفهومی استاندارد است. در پژوهش حاضر، استفاده از روش آموزش نقشه مفهومی تدوین شده با روش تحلیل فرآیند شبکه ای و روش سخنرانی بر مهارت های یادگیری دانش آموزان در مبحث ساختار اتم شیمی مورد بررسی قرار گرفته است.روش ها : مطالعه حاضر از نوع ترکیبی (اکتشافی- تبیینی) است و در دو گام انجام شد. گام اول، با روش تحقیق کیفی از نوع دلفی انجام شد. جامعه آماری شامل صاحب نظران، اساتید و متخصصین آموزش شیمی در ۱۴۰۰-۱۳۹۹ بود که با روش نمونه گیری هدفمند تعداد ۳۰ نفر انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده عبارتند از: مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و پرسش نامه مقایسات زوجی محقق ساخته. داده ها با روش تحلیل فرآیند شبکه ای (که از روش های تصمیم گیری چند معیاره است) و با نرم افزار سوپر دسیژن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در گام دوم، روش تحقیق کمی از نوع شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری با دو گروه (یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل) استفاده شده است. جامعه آماری کلیه دانش آموزان پایه دهم دوره دوم متوسطه در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ است.۳۰ نفر با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به ۲ گروه ۱۵ نفری تقسیم شدند. گروه آزمایش با استفاده از نقشه های مفهومی تدوین شده براساس ANP و گروه کنترل، به روش سخنرانی آموزش دیدند. ابزار گردآوری داده پرسش نامه مهارت های یادگیری است و برای سنجش روایی ابزار از نظرات اساتید، صاحب نظران استفاده شد. پایایی ابزار پژوهش ۹۶/۰ به دست آمد. در تحلیل داده از آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر و نرم افزار  SPSS۲۴استفاده شد.یافته ها: یافته های گام اول نشان داد، به ترتیب لایه های ریاضی با میانگین وزنی ۶۵۲/۰ ، فیزیک ۲۳۵/۰و شیمی ۱۱۳/۰ بیشترین تاثیر را به خود اختصاص دادند و در لایه فیزیک بیشترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم ماده ۳۸۱/۰و کمترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم حرکت الکترون در مدارهای معین (بور) ۰۱۱/۰ است. در لایه ریاضی بیشترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم اعداد اصلی و چهار عمل اصلی آن ۲۹۱/۰ و کمترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم امواج سینوسی و مفهوم موج ۰۱۴/۰است. در لایه شیمی بیشترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم ذرات زیر اتمی ۴۰۷/۰ و کمترین میانگین وزنی مربوط به مفهوم کاربرد آرایش الکترونی ۰۱۰/۰ است. براساس این مدل کسب شده اثربخشی آن مطالعه شد و نتایج تحلیل آماری در گام دوم، برای فرضیه ها در سطح معنی داری (۰۵/۰ )، حاکی از تاثیر معنی دار استفاده از روش نقشه مفهومی و روش سخنرانی بر مهارت های یادگیری دانش آموزان است. همچنین نتایج نشان داد که آموزش با روش نقشه مفهومی تاثیر بیشتری بر مهارت های یادگیری دارد. این اثرات در پیگیری نیز پایدارتر است.نتیجه گیری: با توجه به میزان تاثیر بیشتر آموزش با روش نقشه مفهومی استاندارد و اهمیت پیش نیازها و مفاهیم و با توجه به اولویت رتبه آن ها می توان اقدام به تدوین نقشه مفهومی مبحث ساختار اتم شیمی کرد. همچنین می توان با استفاده از روش تحلیل فرآیند شبکه ای به رتبه بندی مفاهیم آموزشی پرداخت و از آن در تدریس و آموزش بهره جست. نتایج پژوهش نشان از تاثیر بیشتر نقشه مفهومی تدوین شده براساس نظر صاحب نظران بر مهارت های یادگیری مبحث ساختار اتم شیمی دانش آموزان به نسبت روش معمول (سخنرانی) است و این یادگیری در پیگیری هم حفظ شده است. با توجه به نتایج پژوهش نقشه مفهومی استاندارد به عنوان ابزار و رویکرد مناسب برای رسیدن به یادگیری می تواند مورد توجه قرار گیرد.

آموزش, نقشه مفهومی, روش سخنرانی, مبحث ساختار اتم شیمی, تحلیل فرایند شبکه ای