محسن فراهی - دانشجوی دکتری مدیریت و کنترل بیابان، دانشکده مرتع و آبخیزداری، گرگان
علی محمدیان بهبهانی - استادیارگروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده مرتع و آبخیزداری،گرگان
حمیدرضا عسگری - دانشیار گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده مرتع و آبخیزداری،گرگان
رضا دهمرده بهروز - استادیارگروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، زابل
دیمیتریس کاسکاوتیس - استادیار، گروه مهندسی شیمی، دانشگاه مقدونیه غربی، کوزانی، یونان

گردوغبار شهری یکی از شاخص های آلودگی به فلزات سنگین در محیط زندگی است. حضور فلزات سنگین در خاک های آلوده چالشی برای محیط زیست محسوب می شود و با ورود به بدن موجودات زنده، می تواند عوارض جبران ناپذیری ایجاد کند؛ بنابراین شناخت مواد آلاینده و چگونگی انتقال، عملکرد و دسترس پذیری آن ها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تاثیرات آن ها بر سلامت انسان و دیگر جانداران به وضوح قابل توجه است. لذا مطالعه حاضر به منظور بررسی تاثیر فلزات سنگین (شامل سرب (Pb)، روی (Zn)، کروم (Cr) و آرسنیک (As)) در گردوغبار شهر بیرجند بر سلامت شهروندان انجام شده است. برای دستیابی به این هدف، ۵۰ نمونه گردوغبار از مرکز شهر بیرجند جمع آوری شدند و با استفاده از روش طیف سنجی جفت شده پلاسمای القایی (ICP-OES) تحلیل شدند. با توجه به نتایج تحقیق میانگین غلظت فلزات مورد مطالعه به ترتیب Pb (۹۳/۱۶)، Zn (۵۵/۵)، Cr (۰۴/۱) و As (۱۱/۶) µg/m³ برآورد گردید. بر اساس میانگین مقادیر RI، فلزات کروم و روی دارای پتانسیل ریسک اکولوژیکی کم هستند و سرب ریسک متوسط و آرسنیک دارای پتانسیل ریسک اکولوژیکی زیاد است. خطر غیر سرطان زایی فلزات سنگین در شهر بیرجند بدون ریسک است؛ اما خطر غیر سرطان زایی برای دو عنصر کروم و آرسنیک برای کودکان بیشتر از بزرگ سالان است. مقادیر CR در کودکان بیشتر از بزرگ سالان است. این مقدار در کودکان برای کروم (۴-۱۰×۵۸ /۵)، آرسنیک (۵-۱۰×۹۸ /۵) و سرب (۶-۱۰×۰۹ /۹) و در بزرگ سالان کروم (۴-۱۰×۱۸ /۱) و آرسنیک (۵-۱۰×۲۷ /۱) می باشد که بیشتر از ۶-۱۰×۱ می باشد. خطرپذیری سرطان برای کودکان تحت شرایط کنترل و نظارت وجود دارد؛ اما ریسک سرطان ناشی از این فلز در گردوغبار برای بزرگ سالان می تواند نادیده گرفته شود.

فلزات سنگین, ریسک سلامت, خطر سرطان زایی, گردوغبار, بیرجند